Chàng thanh niên lạ đời trong thành Trường An.

Nếu đang rảnh rang, chẳng ngại nghe kể một câu chuyện cũ. Không nhắc tới những đấu đá kinh hồn của triều thần nơi cung đình, chẳng tả việc đánh đâm chém giết của bang phái trong giang hồ; quẳng đi những tình tiết rườm rà lời văn ngồn ngộn dễ dẫn lời kể sa vào lối rẽ cùng với mùi máu tanh nặng nề khiến người ta hít thở không thông, kể về một vài việc xưa đã sắp tan biến trong những cuốn sách ngả màu vàng ố, cùng một nam tử thong dong hành tẩu giữa cõi trần thế phù hoa.

Và đây, xin mời nhân vật Lý Thuần Phong xuất hiện. Hứng thú với người này bắt nguồn từ năm năm trước, trong một lần lật giở tư liệu nào đó, tôi xem được lời bàn có liên quan tới Thôi Bối Đồ*. Người tin vào sách này đặt nó vào vị trí đứng đầu bảy lời tiên tri lớn của Trung Quốc thời cổ đại, bảo rằng từ thời Đường cho tới buổi Dân Quốc, các triều đại lũ lượt nối nhau cả ngàn năm, những sự kiện lớn trong đó đều có thể tìm thấy được manh mối từ đồ hình này. Nhất thời tò mò, tôi tìm xem một chút để rồi thất vọng lớn: Văn từ thô vụng, chẳng cổ chẳng kim, đa số là ngụy tác không hề tài tình của người thời sau, bảo là linh nghiệm ấy chỉ là lắp ghép gượng gạo mà thôi.

Thôi Bối Đồ: Một trong các kỳ thư tiên tri nổi tiếng nhất của Trung Quốc, tương truyền sách này ghi lại những tiên đoán của hai bậc đại sư về tiên tri là Lý Thuần Phong và Viên Thiên Cương đối với những sự kiện quan trọng của triều Đường và các triều đại sau này. (Chú thích này là của dịch giả (Viết tắt DG))

Bỏ qua cái này, thì tôi nhớ được tác giả của Thôi Bối Đồ trong truyền thuyết: Viên Thiên Cương, Lý Thuần Phong. Hai nhân vật này đều sống vào đầu thời Đường, quan hệ giữa đôi bên, có thuyết nói là sư đồ, thuyết khác thì bảo là đối thủ. Tôi lại đem khảo chứng, họ Viên có thân phận đạo sĩ, chưa hề lưu lại dấu vết nào trong chính sử, đa phần là hư cấu; còn như Lý Thuần Phong thì quả thật có người này. Theo ghi chép của sách Đường Thư, họ Lý “là người đất Ung thuộc Kỳ Châu. Thuở nhỏ thông minh, biết khắp các sách, nhất là cái học về thiên văn, lịch toán, âm dương. Đầu niên hiệu Trinh Quán, có lời bàn phản bác lịch mà Phó Nhân Quân làm, nhiều chỗ chiết trung, được lấy làm quan, trực thuộc Thái Sử cục.”*

Đầu thời Đường thịnh dùng bộ lịch Mậu Dần nguyên lịch do Phó Nhân Quân soạn, về sau Lý Thuần Phong dâng lời bàn về bộ lịch này, kiến nghị sửa chữa rồi căn cứ vào hiểu biết của bản thân soạn ra lịch pháp mới, sau được Đường Cao Tông ban tên là Lân Đức lịch. (DG)

… Đây tiếp tục là lời giới thiệu mù mờ, chẳng qua để nói rõ Lý Thuần Phong từng làm quan Thái sử thời Đường Thái Tông mà thôi. Cái chân chính khiến tôi kinh ngạc là những việc Lý Thuần Phong đã làm. Đầu tiên, người này là một nhà số học, là người Trung Quốc đầu tiên suy luận ra công thức đo thể tích. Cửu chương toán thuật mà chúng ta quen thuộc chính do ông chú thích, đã trở thành tài liệu giáo dục thống nhất trên toàn Trung Quốc thời nay; thứ nữa, ông là nhà thiên văn học, dựa trên cơ sở máy Hỗn nghi* của Trương Hành* mà phát minh ra Tam thần nghi, tới nay máy Hỗn nghi được bảo tồn tại Cố Cung chính là làm theo quy chế hơn ngàn năm trước của ông. Thứ ba, ông cũng là nhà khí tượng, người đầu tiên trên thế giới đặt ra cấp độ cho sức gió, trong trước tác Ất Tỵ chiêm của mình, ông chia sức gió làm tám bậc, được công nhận là cột mốc sớm nhất cho quy định về kỹ thuật quan trắc khí tượng.

Hỗn nghi là một loại công cụ quan trắc thiên văn của Trung Quốc thời cổ đại được xây dựng trên cơ sở thuyết Hỗn thiên. Sơ khải của thuyết Hỗn thiên cho rằng địa cầu không phải treo trơ trọi trên không trung mà là nổi trên mặt nước; về sau được phát triển lên, cho rằng địa cầu trôi nổi trong không khí, bởi thế có khả năng chuyển động, xoay vòng; đồng thời thuyết Hỗn thiên cũng nhận định toàn bộ sao trên trời được gắn vào một quả “thiên cầu”. (DG)

Trương Hành (78 - 139), tự Bình Tử, là nhà thiên văn, số học, phát minh, địa lý, văn học vĩ đại thời Đông Hán. (DG)

Cho dù là bằng con mắt của thời nay, độ rộng trong tiếp cận khoa học cho tới chiều sâu nghiên cứu của người này vẫn khiến người ta líu lưỡi. Nếu ông là người phương Tây thì có lẽ đã sớm được ghi nhận vào lịch sử khoa học như Galileo, Copernicus, có điều Trung Quốc cổ đại đối với việc tìm hiểu ngọn nguồn của khoa học tự nhiên lại đa phần kính sợ, cho rằng liên quan tới những thứ thuộc loại thần, vu, số thuật. Bởi thế, trong truyền thuyết dân gian, Lý Thuần Phong được hình dung như bậc bán tiên hoặc vị trí giả rong chơi giữa nhân gian giống như Lưu Bá Ôn, Trần Đoàn, biết được quá khứ tương lai, ra vào âm dương hai cõi. Trong sách Thái bình quảng ký có câu chuyện Bắc Đẩu thất tinh hóa thành hình người, bị ông nhìn thấu. Đây cũng chính là duyên do vì sao người đời quy thuật Lục Nhâm, Thôi Bối Đồ vào họ Lý.

Sở dĩ tôi phải không ngại phiền hà mà ghi nhớ lại những thứ vụn vặt nọ, thật ra là vì trong hệ liệt này vẫn sử dụng những ngộ nhận theo lối đã sai thì sai luôn về Lý Thuần Phong. Chỗ này đại khái phải nói lời xin lỗi với ông rồi. Nói cho cùng, tôi cũng không có nghĩa vụ hoặc nguyện vọng muốn trả lại bản lai diện mục cho ông, chẳng qua là mượn dùng nhân vật qua lại giữa truyền thuyết và lịch sử, ẩn hiện tại rìa hư ảo và chân thực này, gắn với vài câu chuyện phát sinh đầu thời Đường, coi như chơi đùa chữ nghĩa trong cuộc nhân sinh tịch mịch. Phủi đi lớp bụi kỳ quái lạ lùng trong truyền thuyết và sách sử, Lý Thuần Phong thuở ấy cũng chẳng qua là một thanh niên tầm thường vô công rồi nghề, vừa thú vị mà lại nhàm chán trong thành Trường An, thi thoảng thì làm bộ đứng đắn, có lúc thì cực lạ đời.

Câu chuyện tùy ý, nhân vật tùy ý. Người viết tùy ý, người đọc tùy ý.

Xin thưa.