Sau thời kỳ chinh phục của các viên võ tướng dùng hạm thuyền, súng thần công đại bác, súng mútcơtông, với mưu ma chước quỷ lừa gạt và các giàn hỏa thiêu để tiêu diệt hầu như gần hết những bộ lạc, cư dân trên nhiều vùng đất của châu Mỹ thì từng đợt dân di cư từ chính quốc Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Anh, Pháp và một số nước châu Âu khác ào ào đổ sang miền lục địa mới tìm thấy để lập nghiệp bằng con đường cướp đất đai, lừa lọc, buôn bán, tìm vàng... Những đợt sóng thực dân đó bao gồm những nhà truyền giáo, những gia đình quý tộc đã sa sút, thất thế, những tay anh chị sừng sỏ, những binh sĩ đã rời khỏi quân ngũ không có việc làm, những lái buôn nô lệ giết người không ghê tay, một số thợ thủ công và những người bất đắc chí, cộng thêm một số tội phạm bị lưu đày và những người muốn thoát khỏi cảnh sống cơ cực hoặc trốn tránh ngục tù của nhiều nước châu Âu, châu Á. Lớp người đó sinh sôi nẩy nở theo thời gian, rồi giao phối cùng dân cư bản địa, cùng nô lệ da đen mà họ mang sang, họ trở thành một nguồn trong những cội nguồn của nhân dân trên lục địa mới châu Mỹ, và góp phần cơ bản vào việc hình thành từng lớp tư sản ở đây sau nhiều thế hệ.

Alba, cô cháu ngoại của Esteban Trueba, dựa theo những cuốn vở ghi chép cuộc đời của bà ngoại ghi lại từ hơn năm mươi năm trước để kể lại câu chuyện về gốc rễ của gia đình: “Bà tôi đã viết trong suốt năm mươi năm trong những cuốn sổ ghi chép cuộc đời của bà. Được che chở bởi một vài linh hồn đồng bạn những cuốn vở đó đã được cứu thoát một cách kỳ diệu khỏi trận hỏa thiêu khốn nạn đã làm cháy ra tro biết bao nhiêu giấy tờ khác của gia đình. Tôi có tất cả ở đây, ở bên chân tôi, những cuốn vở buộc gói bằng những dải băng mầu, từng gói theo từng sự kiện chứ không theo trật tự thời gian, y như khi bà để lại trước khi ra đi mãi mãi. Bà tôi đã viết nên chúng để cho tôi bây giờ dùng vào việc thu hồi lại những kỷ niệm của thời xưa, làm cho nó sống lại trước con mắt kinh hoàng của chính tôi.” Tấn kịch của gia đình dòng họ Trueba trong cuốn tiểu thuyết Ngôi nhà của những hồn ma là cuốn phim chân thực của cả quá trình hưng vong của một gia đình tư bản điển hình ở Mỹ La-tinh, với nguồn gốc và sự hình thành tàn bạo, khốc liệt trên mọi bình diện của nó. Nhờ sức lao động của nô lệ, tá điền, công nhân hầm mỏ và xưởng máy, và chất xám của biết bao nhà trí thức, đã mọc lên những đô thị sa hoa, lộng lẫy, mọi tiện nghi hiện đại cho đời sống trong những ngôi nhà như ngôi nhà lớn ở góc phố của gia đình Trueba trong đó mọi thứ mê tín dị đoan cổ lỗ ngày xưa được sắp hàng bên cạnh những vật dụng tân kỳ của thời đại mới, những con người và những hồn ma lẩn khuất chung sống với nhau như trong nôi sinh phần lớn, trong đó những sự huyền ảo lạ kỳ xuất hiện rồi mờ dần với thời quá khứ xa xưa, hạnh phúc vui tươi chỉ như những nét, đùa cợt thoáng qua, tàn bạo khổ đau mới là những nét rõ ràng, thực tại. Từ một chân thư ký nghèo tại một văn phòng công chứng viên không được học hành đến nơi đến chốn, anh chàng dòng dõi quý tộc sa sút Esteban Trueba, với một ý chí mãnh liệt quyết làm giàu, đã tổ chức bóc lột công nhân đào mỏ vàng, tá điền khai phá đất ruộng, buôn bán đầu cơ, lập nên một gia sản lớn vào hàng ngũ tư bản loại nhất trong đất nước, rồi trở thành nghị sĩ tại Thượng viện, lừng lẫy tiếng tăm. Từ khi hình thành đến nay giai cấp tư sản vẫn nắm gọn quyền hành chính trị, kinh tế trong tay, và quân đội của cái đất nước Mỹ La-tinh mà Esteban Trueba sống đó từ xưa vẫn trung thành với hiến pháp, bảo vệ trung thành chính quyền dân cử theo hiến pháp, nên khi ứng cử viên của đảng đối lập, đảng Xã Hội, lên nắm quyền tổng thống, thực hiện một số cải cách chống lại lợi ích của giai cấp tư sản, thượng nghị sĩ Trueba nghĩ ngay đến việc dùng quân đội làm đảo chính để bảo vệ “nền dân chủ” mà trong đó thượng nghị sĩ Trueba chủ trương dạy dân nghèo biết đọc biết viết và mấy phép tính là đủ, không cho họ biết đến những sách vở cao siêu để chỉ dễ nghe theo bọn xúi dục nổi loạn. Sau khi bọn quân sự làm cuộc đảo chính thượng nghị sĩ Trueba đã từng đề xướng, bỏ tiền của và tâm não tính kế bày mưu, sau khi đã sát hại tổng thống dân cử và dùng lưỡi lê để buộc nhân dân phải tuân theo những mệnh lệnh “cứu nước”, “cứu nền dân chủ” của Hội đồng Quân sự độc tài, Esteban Trueba chờ mãi mà không thấy bọn quân sự trao lại quyền hành cho phe dân sự như từ xưa vẫn thế. Thượng nghị sĩ Trueba cũng chẳng hiểu rằng, từ khi những công ty siêu quốc gia hoặc đa quốc gia đã hình thành, giai cấp tư bản thế giới đã bước vào giai đoạn cuối cùng của chủ nghĩa đế quốc, thì giai cấp tư bản trong từng nước đâu còn có thực quyền chi phối mọi mặt trong chính đất nước của mình, mà đã trở thành một thứ mại bản không hơn không kém. Thực sự bàn tay của bọn tư bản lũng đoán quốc tế đã thao túng mọi quyền hành trong thế giới tư bản qua các công ty siêu quốc gia, và ở từng nước đã nảy sinh từng nhóm mại bản phát xít mà bọn tài phiệt đầu sỏ thế giới dùng trong âm mưu chiếm đoạt tài nguyên của từng quốc gia một cách thật chớp nhoáng trên con đường thực dân kiểu mới, con đường nuôi dưỡng, đào tạo những tên tay sai trong hàng ngũ chỉ huy quân đội của từng quốc gia để tiến hành đảo chính quân sự hòng nắm lấy quyền lực trên tất cả mọi địa hạt. Bọn mại bản phát xít mới này, trên thực tế đâu có tuân thủ hiến pháp nào trong đất nước, nó chỉ biết tuân theo cái khẩu hiệu “diệt cộng”, đối thủ mà nó và chủ nó cho là nguy hiểm nhất, và chính sách mà bọn chúng chủ trương chỉ là một chế độ phát xít tàn bạo nhất. [1] Chỉ đến khi chính gia đình Esteban Trueba cũng trở thành nạn nhân của chế độ phát xít, con trai bị sát hại không tìm thấy xác, ngôi nhà nghị sĩ bị lục soát và đốt phá, cháu gái bị bịt mắt bắt đi không còn dấu vết đâu mà tìm, chỉ khi đó ông già Trueba mới bắt đầu tỉnh ngộ, nhận thức được sự thực phũ phàng mà ông không thể tưởng tượng được, về cái họa phát xít mà ông đã từng góp tiền của, công sức, và “đến cả tính mạng” nữa như ông đã từng tuyên bố để dựng nên, cái họa phát xít đang đàn áp tàn bạo quảng đại nhân dân, trong đó có cả gia đình ông, dưới chiêu bài “chống cộng bảo vệ nền dân chủ”, (mà người ta dễ dàng nhận ra ngay là chế độ độc tài phát xít Pinochet ở Chilê hiện nay).

Từ 1923 trở đi tờ báo Sao Thủy chủ trương một cách hệ thống rằng “chủ nghĩa phát xít là phương sách duy nhất chống lại chủ nghĩa cộng sản” và tờ Tin Tức Giờ Chết, số ngày 4-1-1923, viết: “Cái mà Chilê cần hiện nay là một Mussolini”.

Về Isabel Allende, tác giả cuốn Ngôi nhà của những hồn ma, độc giả ngoại quốc chỉ biết qua lời giới thiệu sơ sài của Nhà xuất bản Plexa và Janes rằng bà là người Chilê, sinh năm 1942, viết báo từ năm 17 tuổi, có người cha dượng là một nhà ngoại giao tư cách tuyệt vời, đã sống ở rất nhiều nước trên thế giới, có hai con, và từ sau cuộc đảo chính của bọn phát xít lật đổ và sát hại tổng thống Selvador Allende, bà cùng gia đình sống lưu vong tại Venezuela. Khi xuất bản cuốn tiểu thuyết thứ hai của bà, Từ Tình yêu và từ Bóng tối, nhà xuất bản mới được phép cho biết thêm một chi tiết, bà là cháu họ của cố tổng thống Salvador Allende.

Không một chút phô trương ầm ĩ, trong suốt hơn hai mươi năm làm báo bà đã lặng lẽ ghi chép, thu thập tài liệu, tập dượt, chuẩn bị giọng điệu và ngôn ngữ cho những cuốn tiểu thuyết của mình. Cho nên chỉ trong một thời gian ngắn bà đã liên tiếp cho xuất bản ba cuốn tiểu thuyết lớn: Ngôi nhà của những hồn ma (1983), Từ Tình yêu và từ Bóng tối (1984), về sự thức tỉnh của nhân dân trước họa phát xít, Eva Luna (1987), về cuộc đời một phụ nữ làm nghề kể chuyện, và bà đang hoàn thành cuốn tiểu thuyết thứ tư về những chuyện kể của Eva Luna. Sức sáng tạo ghê gớm đó thật là một kỷ lục trong thời đại chúng ta của một tài năng văn học đã được khẳng định ngay từ cuốn tiểu thuyết đầu tay của mình, cuốn tiểu thuyết đã đặt tác giả của nó vào hàng ngũ của những nhà văn viết bằng ngôn ngữ Tây Ban Nha hiện nay được hâm mộ nhất trên thế giới.

Vì sao cuốn tiểu thuyết của Isabel Allende lại được hâm mộ như vậy?

Có lẽ vì đó không phải là những suy tư, dằn vặt và vấn đề đặt ra của một cá nhân, một con người, mà thực sự là tiếng nói khẩn cấp của cả một dân tộc, một cộng đồng xã hội trong một châu lục có rất nhiều thứ tương đồng, từ phong tục tập quán, ngôn ngữ, đến nguồn gốc, thời gian và sự hình thành dân tộc, cho đến cả số phận cũng giống nhau, cho nên tiếng nói của dân tộc này đồng thời cũng chính là tiếng nói của cả một lục địa nói về những vấn đề cấp thiết, sống còn của nó trong thời đại.

Có lẽ vì cái tình yêu muôn thuở đã được thể hiện trong cuốn sách này là một kiểu tình yêu thật chân chính và mãnh liệt mà người ta vẫn ước mơ; tình yêu đã khiến cho những kẻ yêu nhau nhận thức được sự thật đúng sai một cách thật tự nhiên như bản năng, và có sức mạnh xóa bỏ được mọi hằn thù truyền kiếp. Bị giam trong chuồng chó, Alba suy nghĩ: “... Ngày mà ông ngoại tôi vật ngửa bà hắn, Pancha García, giữa những búi lau lách bên bờ sông, ngày đó đã vẽ thêm một mắt xích những sự việc thế tất phải được hoàn thành. Sau đó đứa cháu của người phụ nữ bị hiếp lại lặp lại hành động đó đối với đứa cháu gái của kẻ hiếp dâm, và trong khoảng bốn mươi năm sau, có thể cháu trai tôi sẽ vật cháu gái của hắn giữa những bụi lau sậy ven sông, và cứ thế, cho tới những thế kỷ sắp tới, trong một lịch sử vô tận của đau thương, đổ máu và tình yêu. Trong chuồng chó tôi đã có ý định sắp đặt một trò chơi nhức đầu mà trong đó mỗi bộ phận đều được lắp vào đúng chỗ của nó.

...Tôi sẽ rất khó trả thù cho tất cả những người cần được trả thù, vì sự trả thù của tôi sẽ lại chỉ là một phần khác của vẫn cái nghi thức từ xưa không thay đổi. Tôi muốn nghĩ đến nghề nghiệp của tôi là cuộc sống và sứ mệnh của tôi không phải là kéo dài mãi mối căm thù, mà chỉ là công việc viết đầy những trang sách này trong khi chờ đợi Miguel trở về, trong khi chôn cất cho ông tôi, người hiện đương nằm nghỉ bên tôi, trong căn phòng này, trong khi tôi chờ đợi những thời kỳ tốt đẹp nhất định sẽ đến và thai nghén cho đứa nhỏ mà tôi mang trong bụng, đứa con của biết bao cuộc hãm hiếp, hoặc có thể là con của Miguel, nhưng trước hết nó là con tôi.”

Hoặc có lẽ chính vì niềm tin sắt đá vào những thời kỳ tốt đẹp nhất định sẽ đến, niềm tin vào cuộc chiến đấu của Miguel, và Miguel sẽ thắng lợi trở về, cái hình ảnh Miguel đó, bóng dáng mẫu mực của những cuộc đấu tranh của các dân tộc Mỹ La-tinh, bóng đáng mẫu mực của những con người đã làm cho:

Tiếng khóc năm trăm năm đã chuyển thành tiếng cười

Thành giọng tình ca thiết tha hồn nước,

trên đất nước Cuba và Nicaragoa của Mỹ La-tinh.

Hà Nội, tháng 10 năm 1987

MẠNH TỨ

Tác giả

.

Isabel Allende Llona (sinh ngày 2-8-1942) ở Lima xứ Perou, là một nhà văn Chile với tư cách công dân Mỹ. Allende có các tác phẩm đôi khi chứa đựng các khía cạnh của truyền thống “ma thuật hiện thực”, nổi tiếng với tiểu thuyết như “Ngôi nhà của các linh hồn” (La casa de los espíritu – 2002) đã thành công về mặt thương mại. Allende được mệnh danh là “tác gia sáng tác bằng tiếng Tây Ban Nha được đọc rộng rãi nhất”. Năm 2010, bà nhận được Giải thưởng văn học quốc gia Chile. Năm 2004, Allende được ghi tên vào Viện Hàn lâm nghệ thuật và văn học Hoa Kỳ. Tiểu thuyết của Allende đôi khi dựa vào kinh nghiệm của riêng cá nhân mình và thường tỏ lòng kính trọng đối với cuộc sống của phụ nữ, trong khi thêu dệt cùng các yếu tố của thần thoại và hiện thực. Bà thuyết giảng và đi lưu diễn tại nhiều trường đại học, cao đẳng Hoa Kỳ để giảng dạy văn học. Allende nhận tư cách công dân Hoa Kỳ vào năm 2003 và sống ở California với chồng từ năm 1989. Bà là người gốc xứ Basque, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha. Đây là cuốn sách hay, nhưng rất ít người biết vì nó không được giới thiệu rộng rãi. Cuốn sách được đánh giá ngang với “Trăm năm cô đơn” của Garcia Marquez. (Trích từ “Hội những người thích Tiểu thuyết kinh điển” trên mạng xã hội)

Chú thích:

[1]Từ 1923 trở đi tờ báo Sao Thủy chủ trương một cách hệ thống rằng ‘‘chủ nghĩa phát xi71t là phương sách duy nhất chống lại chủ nghĩa cộng sản’’ và tờ Tin Tức Giờ Chót, số ngày 4.1.1923, viết: ‘‘Cái mà Chile cần hiện nay là một Muytxôlôni’’