Tôi rời làng Liễu năm mười bảy mang theo nỗi niềm nặng trĩu trên vai suốt bao năm tháng... Dì Cầm năm ấy chắc đã bước qua tuổi ba mươi lâu rồi...

Tôi gọi dì, bởi dì là em kết nghĩa với mẹ tôi, ba mẹ tôi bảo thế. Dì từ đâu tới, tôi không biết. Khi tôi sinh ra đã có dì bên cạnh. Tôi nói tiếng đầu tiên là tiếng “dì”, rồi sau đó mới bập bẹ tiếng ba, tiếng mẹ. Tiếng “ba” tôi hiếm khi gọi. Ba tôi đi biền biệt, ông vắng bóng thường xuyên. Cho đến năm lên sáu, trong ký ức mơ hồ, tôi chỉ gặp ông đôi ba lần.

Ngày bé, đọc truyện thấy miêu tả cô gái quê nào đẹp tôi thường đem so sánh với dì. Rồi nhủ thầm, chẳng bằng dì Cầm... Hình như dì Cầm là tất cả các nhân vật ấy cộng lại và cộng thêm cái gì đó mà tôi không biết. Hình như là mái tóc. Tôi chưa thấy tóc ai đen thế, nhiều thế, dày thế và dài thế. Lại óng mượt. Chỗ đường ngôi những lọn tóc hơi xoăn, như có một chút sóng gợn lên. Mẹ bảo, tóc ấy vừa khôn ngoan vừa nặng tình, nên khổ! Những đêm trăng sáng, tôi thường theo dì ra vườn, ngồi xem dì gội đầu. Trăng chải trên tóc dì lấp loáng, mùi hương tóc phả vào tôi nồng nàn. Tôi tưởng tượng ra thế giới thần tiên từ những đêm trăng sáng trong vườn. Tôi biết thế nào là mộng mơ, cũng từ những thời khắc đó. Những năm tháng ẵm bồng tôi, mái tóc dì như chăn êm, âm ấm mùi bồ kết. Mà hình như vật tôi cầm đầu tiên trên đời cũng là những sợi tóc dì tôi...

Dì yêu chiều tôi hết mục, hình như hơn cả mẹ tôi. Mẹ bảo: “Mày chìu, nó hư!”. Dì chỉ cười. Tôi nhớ mãi những buổi chiều đầy nắng vàng, ngủ dậy, nhà trống vắng. Mẹ ra đồng gặt. Dì đi chợ Vĩnh chưa về. Tôi ngồi ngoài bậc cửa ngóng mãi phía bờ tre. Tôi biết thế nào là buồn, buổi chiều ấy... Năm lên sáu, tôi phải đi học. Ba tôi từ đâu về, tỏ ý định gửi tôi xuống thị trấn ở nhà cô Hân trọ học. Tôi giẫy nẩy lên, bỏ ăn tối, nằm khóc. Dì Cầm dỗ mấy, tôi vẫn không nghe. Nào là thứ bày mỗi tuần dì sẽ xuống đón con về, nào là mỗi lần đi chợ dì sẽ ghé thăm... Tôi chẳng cần học, đã có dì Cầm chỉ bảo những gì tôi không hiểu kia mà! Ba ngồi trầm ngâm... Mẹ tìm cái roi vung vung đe dọa và chì chiết, đại loại ngày nhỏ vì bà ngoại cưng mà mẹ phải bỏ học giữa chừng... Mặc, làm gì tôi thì làm, không có chuyện đi học! Nhưng đến khuya, lúc tôi đói lả, khi mái tóc dì Cầm xõa xuống bên gối tôi, bỗng dưng tôi thấy mình có lỗi. Dì ẵm tôi dậy, lấy cơm tôi ăm rồi ru tôi ngủ, chỉ nói khẽ bên tai: “Cháu dì có hư bao giờ?!”... Tôi thức gần như suốt đêm ấy. Lần đầu tiên, tôi biết thức đêm là gì. Dì Cầm cũng đâu có ngủ, cứ loay hoay, lúc thì sờ trán tôi, lúc thì xoa vào lưng, vỗ nhè nhẹ bên vai tôi. Tôi cố nhắm mắt cho dì yên lòng nhưng không sao ngủ được. Ngày mai đi học là xa dì rồi. Vẫn biết dăm ba hôm tôi lại được về nhà. Mà có xa xôi gì, làng tôi với trường huyện cũng chỉ năm cây số đường. Sáng hôm sau, tôi ngoan ngoãn đến lặng lẽ, ôm xách ngồi lên chiếc xe đạp theo ba. Đến chỗ lũy tre, tôi ngoái lại, dì vẫn đứng đấy nhìn ra. Mẹ tôi có đứng đấy không, tôi không biết, tôi chỉ chăm chắm mỗi bóng hình dì...

Vào một chiều đông nhiều mưa năm sau dì Cầm đột ngột theo chồng. Mẹ bảo thế. Một cơn bão đến. Rồi lụt. Lụt năm ấy to lắm, một phía mái nhà tôi sập, làm sập chiếc giường dì cháu tôi nằm, may mà dì vừa kịp ôm tôi chạy. Đêm trước ngày dì ra đi, tôi bỏ ra bờ ruộng ngồi khóc dưới hàng keo. Cả nhà đi tìm. Tôi nghe tiếng gọi í ới, mặc, tôi ngồi mãi đây và cứ mong rằng chuyện đang xảy ra ở trong một giấc mơ nào đó mà thôi, nhiều đêm tôi vẫn thường cảm giác thế mà! Nhưng đến khi nghe tiếng dì Cầm thổn thức, tôi không cầm lòng, nhảy bừa qua hàng rào đậu tây đầy gai nhọn, ôm chặt lấy dì như sợ ai cướp mất. Đêm ấy dì cháu thức suốt. Mái tóc dì đẫm nước mắt, rối bời. Ấy là đêm duy nhất hai dì cháu chẳng ai nói với ai một lời. Lúc dì đi nước trước sân nhà vẫn lội ngang lưng. Người ta đưa dì tôi ra ngõ như bơi trong nước. Mắt tôi nhoè đi chẳng thấy gì. Tôi chạy vào úp mặt trên gối, rồi thiếp đi lúc nào không hay. Khi tỉnh dậy, bóng chiều đã sụp ngang đầu ngõ. Nước lụt rút cạn lộ mặt đường rồi. Nước kéo dì tôi về phương nào chẳng biết. Tôi thẫn thờ nhìn chiếc gối, mấy sợi tóc dì rụng đêm qua còn đen nhánh. Một sợi, hai sợi, bỗng nhoè hàng trăm ngàn sợi tóc cuốn hút tôi vào một giấc mơ xa vời...

Suốt mười năm sau đó, tôi vẫn không hề biết tin tức của dì. Hỏi mẹ, mẹ bảo dì Cầm ở xa lắm, chẳng gửi thư về. Ba tôi có mặt ở nhà nhiều hơn. Mẹ chăm sóc tôi chu đáo. Tôi được yêu chiều. Nhưng sao lòng tôi vẫn không nguôi quên hình bóng dì Cầm?! Mẹ vẫn không thay được dì tôi. Nhiều đêm nằm bên mẹ, tôi cố tưởng tượng đấy là dì Cầm. Nhưng không cách nào được. Tôi hay thao thức nửa đêm, nghĩ ngợi mông lung cũng bắt đầu từ ngày tháng không có dì.

Ngày tôi nhận giấy báo vào đại học cũng là ngày ba tôi trút hơi thở cuối cùng vì một căn bệnh nan y. Tôi rời làng Liễu trong tâm trạng rối bời. Ba không còn nữa. Mẹ thui thủi một mình. Và dì Cầm, dì đang ở đâu rồi? Con đường làng ngoằn ngoèo chon von bóng mẹ tôi đứng tiễn nhạt nhòa vào sương sớm rồi mất hút chỉ kịp để lại một dấu vết cuối cùng trong ký ức nơi chôn nhau cắt rốn... Ba năm sau, mẹ tôi cũng qua đời. Làng Liễu bỗng trở nên xa xăm hơn bao giờ hết... Cô Hân chuyển nhà vào Nam, cô thay ba mẹ nuôi tôi học hành, ơn cô suốt đời tôi không trả nổi. Nhưng cô sống chỉn chu, ngăn nắp, lý trí thái quá. Cô càng làm tôi nhớ đến dì Cầrn. Nhiều lần tôi hỏi về dì, cô bảo dì lấy chồng xa, mãi tận bên Lào, biệt tăm từ đó.

Cho mãi đến lúc cô tôi gần trút hơi thở cuối cùng, tôi mới biết chuyện xảy ra với dì tôi bao nhiêu năm trước...

... Thời trẻ, ba tôi thường dong ruổi trên mạn ngược mua dược liệu cho ông tôi. Nội tôi thời ấy là một thầy thuốc Nam gia truyền. Một chuyến đi của ba tôi thường kéo dài đôi ba tháng. Ba gặp dì Cầm trong hoàn cảnh trái ngang: người ta đổi hai con bò sữa lấy cô gái mười bảy tuổi ở buôn Sóc. Ba tôi cứu dì Cầm sau một trận đánh quyết liệt. Thế rồi, những tháng ngày trên núi rừng, tình yêu đã đến. Ba tôi đưa dì Cầm về giới thiệu với ông bà nội. Ông bà nội, nhất là cô tôi, kịch liệt phản đối, vì nhiều lẽ. Hơn nữa, trong khi ba tôi vắng nhà, ông bà tôi đã làm lễ hỏi cho ba tôi với con gái một người bạn đồng môn hứa hôn từ ngày trẻ - tức mẹ tôi sau này. Thuyết phục ông bà tôi không được, ba tôi định đưa dì Cầm đi một nơi xa. Nhưng ngặt vì dì bụng mang dạ chửa. Ông bà nội tôi tuy không công nhận mối tình này nhưng lại hết sức quý giọt máu dòng họ. Dòng họ tôi hiếm con, càng hiếm con trai, năm đời liền, đời nào cũng chỉ một mụn con, mà nuôi nấng nhọc nhằn, sinh dễ dưỡng khó. Dì Cầm được bố trí lên nhà cô Hân chờ sinh nở. Mọi việc ông bà và cô tôi sắp xếp gọn khô, im re, làng xóm láng giềng chẳng ai hay biết. Ba tôi buồn, lấy cớ công việc, vắng nhà mãi. Thế rồi ông bà tôi lại làm đám cưới cho ba tôi. Ngày cưới ba tôi không hay biết. Khi về, ba đã thấy vợ trong nhà. Mà kỳ lạ thay, ông bà tôi lại bố trí đưa mẹ con dì Cầm về nhà cũng theo cái cách gọn khô, im re như trước! Chắc ngày đó, cả ba người, ba - mẹ - dì Cầm khổ tâm thế nào. Ba bỏ đi biền biệt. Mà cũng không rõ thế nào, mẹ và dì Cầm lại thương yêu nhau như chị em. Rồi cho đến một ngày, có người từ mạn ngược về, bảo là cha của dì Cầm, tìm đến nhà tôi. Một cặp ngà voi lạy tạ ba tôi ơn cứu con gái năm nào thoát tay bọn buôn người, ông xin được đưa cô về thăm lại quê hương. Hóa ra ngày ấy, người ta bảo với tôi dì cầm “đi lấy chồng” là thế. Kể từ đó, không hiểu sao, dì Cầm biền biệt...

Đột ngột mấy ngày trước đây, tôi được tin dì Cầm về lại làng Liễu...

... Chuyến tàu đêm vẫn lầm lũi trong cơn mưa nặng hạt. Nước loáng loáng đồng bãi. Mấy xóm nhà như ốc đảo giữa biển nước mênh mang. Tôi nhớ cơn lũ hơn ba mươi năm về trước. Ngày ấy tôi nằm gọn trong lòng dì Cầm ấm áp, ăn những lát khoai lang khô ngon nhất trong đời... Lũ lên nhanh... Đoàn tàu giảm tốc rồi dừng hẳn. Cầu Bà Sấm lũ xói một bên, tàu nép vào một đường tránh nằm chờ. Hai tiếng đồng hồ sau, cầu sập. Những thanh sắt đường ray treo lơ lửng như một chiếc võng trên dòng lũ réo ồn ào... Hành khách nôn nóng, lo âu... Gần hai mươi năm tôi mới tìm về cố hương những mong kịp gặp lại một người. Có còn kịp chăng, mẹ ơi?!...

Còn mười lăm cây số mới đến làng tôi. Nước lên nhanh, lòng tôi cháy khát. Tôi băng đi trong mưa đêm. Bám từng thanh sắt treo trên cầu Bà Sấm, tôi không ngần ngại, những viên đá cứa dưới chân tôi bật máu. Tôi chạy khoẻ hơn bao giờ hết... Miếu làng Liễu hiện ra trong nước trắng chỉ còn nhô mắt đá âm dương. Tôi không hiểu mình đã vượt qua con nước đêm ấy bằng cách nào. Ký ức dẫn tôi về. Mọi dấu vết đổi thay được nước trời vây xóa không đánh lừa được tôi. Tôi tìm về ngôi nhà cũ với một niềm tin mãnh liệt, mẹ tôi đang ở đấy chờ tôi. Tôi ào đến phía ánh đèn le lói... Dì Cầm! Mẹ ơi!... Không, mọi điều vẫn còn nguyên vẹn. Dì Cầm của tôi ngồi đấy. Vẫn ánh mắt năm nào, xa xăm đợi chờ...

Và mái tóc, không, mái tóc dì đã bạc trắng một màu ngà voi ửng lên bên ngọn nến le lói! Tôi cầm sợi lóc rụng trên gối dì ba mươi năm trước - những sợi tóc đã theo tôi làm kỷ vật vô giá bao năm tháng. Những sợi tóc hãy còn đen nhánh long lanh giữa đêm khuya...

Nước lũ chừng như đang chựng lại ngoài kia... ★

HẾT