Tôi phân vân không biết có nên kể lại câu chuyện - xảy ra hồi năm ngoái - này không; vì mặc cảm mình đã vô tình giúp đỡ tội phạm lẩn trốn. Tôi vẫn còn nhớ rõ cảm giác rờn rợn khi vô tình nhìn thấy trong tấm kiếng chiếu hậu một nụ cười không biết nên diễn tả thế nào. Có thể do thành kiến hay tưởng tượng, tôi thấy nó có vẻ như không còn tính người. Nhưng cũng có thể đó chỉ là nụ cười đau đớn trên gương mặt méo mó khổ sở của người đàn ông đang ngồi sau lưng tôi - một tên sát nhân!

Đami - tiếng dân tộc ít người có nghĩa là suối sâu, ở cách Bảo Lộc hơn 50 cây số trên đuờng lên Đà Lạt - là một vùng rừng núi hiểm trở thuộc huyện Hàm Thuận, tỉnh Bình Thuận, trước đây chỉ có dân tộc thiểu số sinh sống. Sau ngày Nhà nước bắt đầu xây dựng một công trình thủy điện lớn ở đây, dân cư khắp nơi mới lục tục kéo đến. Tôi đến đó làm việc với vị trí một nhân viên giám sát công trình, và tình cờ chứng kiến một câu chuyện.

... Lần đầu gặp, tôi đã không thích cái vẻ đường bệ và gian hùng của gã. Gã gặp tôi trong văn phòng và chưa cần biết tôi là ai, gã đã vồn vã bắt tay. Cái bàn tay làm tôi để ý vì có tới hai ngón tay bị cụt mấy lóng, giống như mấy tay thợ cưa bị tai nạn nghề nghiệp. Nhưng ngoài điểm đó ra, gã có đầy đủ dáng vẻ của một giám đốc đang ăn nên làm ra: to lớn, mập mạp, bệ vệ và giọng nói sang sảng.

Gã đến gặp ông chủ tôi, chủ thầu chính, để xin hợp đồng thầu lại một đoạn đường trong công trình. Xong việc, trước khi về, gã lại bắt tay từng người, không bỏ sót một ai. Tôi tò mò nhìn theo. Ngồi trên chiếc xe hơi đắt tiền đang chờ gã là một thiếu phụ xinh đẹp và trắng trẻo đang lơ đãng nhìn vào chiếc đồng hồ đeo tay. Ấn tượng đầu tiên đập vào mắt tôi là cô ta đeo nhiều đồ trang sức quá!

***

Công nhân làm đường có lẽ là những người thuộc loại vất vả nhất. Nhất là lại lên tới tận đây - một nơi chỉ có rừng, suối, nắng và bụi - để làm việc. Cả muỗi truyền bệnh sốt rét nữa. Tôi nhìn mấy cái lán của công nhân mà ngao ngán. Trong một góc là một cái điếu cày to tướng và ngọn đèn dầu nhỏ. Còn lại là mấy cái chõng tre, trên phủ mấy manh chiếu ny lông cũ kỹ và rách nát làm chỗ ngủ. Đầu mỗi chõng có một đống thu lu, gồm quần áo và chăn màn. Tôi buồn cười nhớ lại những điều mà gã giám đốc huênh hoang nói với chủ tôi về lực lượng công nhân của gã và mức sinh hoạt mà gã cấp phát cho công nhân và tự hào: “Ngoài tiền công ra, tôi còn cho thêm tiền ăn hàng ngày nữa. Có ai như tôi không, lo cho công nhân vậy thôi chứ!”.

Mấy người công nhân đưa mắt nhìn tôi. Họ có vẻ là dân tứ xứ, đa số là những gương mặt thất thần. Trong số đó, nổi bật lên một gã đàn ông đen đúa, trạc ba mươi, có một vết sẹo vắt ngang mắt. Tôi hỏi thăm mấy câu, các công nhân cho biết là tới nay vẫn chưa có lương, chỉ có tạm ứng tiền ăn vừa đủ mua gạo và một ít khô mắm. Họ uể oải bước ra khỏi lán, cầm theo dụng cụ lao động. Tên đàn ông đen đúa có một vẻ gì đó làm tôi chú ý. Từ lúc tôi vào đến giờ, hắn vẫn không nói gì. Cái vẻ câm nín đó hình như bao hàm một điều gì dữ dội bên trong, khi tôi bắt gặp tia nhìn loé lên như ánh lửa trong đôi mắt của hắn.

Một buổi chiều, trời bỗng đổ mưa trong lúc đang ở ngoài công trường giám sát, tôi phải chui vào nấp mưa trong cái lán của họ. Trong một góc tối, hắn đang nằm rên hừ hừ, chắc bị sốt rét. Tôi buột miệng hứa khi nào về sẽ đem cho hắn mấy viên thuốc.

Tối hôm đó, đang buồn vì chưa biết đi đâu, chợt nhớ lời mình hứa lúc chiều, tôi lấy chiếc xe gắn máy của cơ quan chạy ra công trường - một việc tôi ít khi làm, vì ngoài giờ làm việc, con đường đi tới đó thường vắng vẻ và hay gây cảm giác bất an, nhất là cho những ai hơi yếu bóng vía như tôi.

Đến nơi, tôi thấy hắn đã ngồi dậy ăn cháo được. Mấy người khác trong lán đã đi vắng. Tôi đưa cho hắn mấy viên thuốc sốt rét và hỏi thăm gia cảnh của hắn. Nhìn gần, khuôn mặt hắn cũng không đến nỗi nào. Có lẽ những ngày tháng sống thiếu thốn và công việc cực nhọc đã hằn lên gương mặt hắn những dấu vết khó phai, tạo cho hắn một vẻ giang hồ dữ dằn. Rồi hình như do cái buổi tối mưa buồn rả rích và một bình toong rượu đế tôi cẩn thận mang đến để trị sốt rét đã làm hắn cởi mở hơn. Hắn kể tôi nghe một câu chuyện như tiểu thuyết.

***

“Nhà tôi ở tuốt huyện Tịnh Biên, gần biên giới Campuchia. Tôi vốn là con một trong một gia đình có ruộng đất. Gia đình tôi thuộc loại đủ ăn trong vùng. Lúc đó, tôi mới lấy vợ được vài tháng. Vợ tôi là một cô gái đẹp nhất vùng. Gia đình cô ở nơi khác lưu lạc tới, chỉ có hai mẹ con. Chúng tôi vừa làm rẫy vừa mở một quán nhỏ ven đường, buôn bán lặt vặt qua ngày cho vui. Cuộc sống của chúng tôi ngày đó cũng không đến nỗi nào.

Một ngày kia, có một nhóm người tới làm đường gần nhà chúng tôi. Trong số đó có một tên cai thầu, chiều chiều thường đến quán tôi để nhậu nhẹt, khi thì với mấy tên công nhân, khi thì một mình. Tôi hơi khó chịu khi thấy hắn thỉnh thoảng buông lời chọc ghẹo vợ tôi, nhưng vì chuyện buôn bán nên ráng làm thinh. Ít lâu sau, một buổi tối từ rẫy về, tôi chợt nghe có tiếng nói cười của vợ tôi với ai đó. Tôi lén lại gần quán, vạch liếp ra coi thì thấy hắn và vợ tôi đang ôm nhau cứng ngắc. Tôi xông vào bắt quả tang. Hai người đều năn nỉ tôi tha. Thương vợ, tôi bỏ qua, nhưng hắn thì tôi lấy rựa chặt hết hai đốt tay để cảnh cáo. Sau đó vài bữa, hắn cho đàn em lại kiếm tôi, vây đánh tôi một trận; và một tên còn để thẹo trên mặt tôi tới bây giờ. Vợ tôi cũng lặng lẽ bỏ nhà đi, không nói một lời. Tôi đốt quán và lưu lạc khắp nơi để tìm lại nàng. Tôi không biết gã chủ thầu tên gì, chỉ biết gã chuyên lãnh thầu làm đường và bàn tay phải của hắn có mấy ngón cụt lóng. Mấy năm nay, tôi kiếm sống bằng cách xin theo làm công nhân cho các công trình đường, như anh thấy đó, để cố tìm tên chủ thầu và cô vợ của tôi”.

Tôi hơi giật mình vì chợt nhớ tới bàn tay của gã chủ thầu. Chẳng lẽ lại có sự trùng hợp ngẫu nhiên ở đây? Người công nhân dừng câu chuyện ở đó, nhưng tôi có cảm giác là mắt hắn lại loé lên một ánh lửa. Sau đó, hắn lại lầm lì cúi xuống, trở lại vẻ câm lặng thường ngày - vốn thường thấy trên gương mặt những người công nhân làm đường.

* * *

Những ngày sau đó, chúng tôi trở nên thân thiện hơn, nghĩa là gặp nhau ngoài công trường có thể gật đầu chào nhau; và tôi có thể chui ra chui vào cái lán nơi hắn tá túc tự nhiên hơn. Thỉnh thoảng tôi cũng thích bắn vài phát Bazooka bằng cái điếu kê sát vách lán. Có lần tôi tình cờ nhìn thấy trên giường hắn một tấm hình cỡ 6x9, hơi cũ, chụp một cô gái. Quái lạ, hình như tôi đã nhìn thấy cô gái này ở đâu rồi. Cô ta mặc đồ theo kiểu người dân tộc. Cái gương mặt không giống người Kinh, không giống người Hoa, người Khmer hay Thái mà lại có vẻ pha tạp lẫn lộn. Cô ta đẹp theo kiểu kỳ lạ của những cô gái lai. Tôi không hỏi thăm hắn nhiều hơn vì sợ mang tiếng tò mò; rồi ít lâu sau tôi quên bẵng đi câu chuyện của hắn.

***

Tôi không ra ngoài công trường mấy hôm nay. Mưa thế này tiến độ chắc cũng chẳng được bao nhiêu. Ở đây, hết cái nắng như thiêu đốt lại tới những cơn rnưa dai dẳng. Không bụi bặm mù trời thì đường sá lại lầy lội vì bùn. Con đường đang thi công lại nằm chênh vênh một bên là sườn núi, một bên là vực. Tôi cứ nổi gai ốc khi tưởng tượng vô phúc mình bị trượt chân hay bị ai xô xuống dưới vực. Đầu óc tôi lại lan man liên tưởng đến những người công nhân xuất xứ từ nhiều nguồn của tên giám đốc tư doanh. Có lẽ hầu hết bọn họ đều phải đem thân đến xứ này, chấp nhận công việc và cuộc sống ở đây chỉ vì nghèo khổ. Trong đám người đó lại có những người có vẻ như dân giang hồ. Ở cái bưu điện duy nhất trong vùng này - nơi thỉnh thoảng tôi ra đó gởi thư về nhà - tự nhiên công an đem dán lên một xấp lệnh truy nã, cứ làm như những kẻ trốn tránh pháp luật đã chọn nơi đây làm chốn dung thân. Điều kỳ lạ là đôi khi tôi thấy các gương mặt của những tên tội phạm có cái gì đó giông giống với một vài người công nhân làm đường cùng khổ mà tôi thường tiếp xúc. Rồi tôi lại lan man nghĩ đến một gương mặt trong số đó. Nhưng cái gương mặt kia nhìn kỹ cũng đâu có nét gì ác độc. Nó chỉ hằn lên những nét thiếu ăn, khổ cực vì mưa nắng, vì công việc nặng nhọc và hình như cả một sự đau khổ nào đó. Một sự pha trộn giữa cái chân chất của nông dân, nét giang hồ của gió bụi, vẻ khắc khổ mà công việc và thời gian hằn lên trên khuôn mặt.

***

Tiếng ồn ào bên ngoài cắt ngang giòng suy nghĩ của tôi. “Có chuyện gì thế?” - tôi hỏi cô thư ký vừa từ ngoài vào. “Em cũng không rõ lắm. Nghe nói có một tên công nhân điên khùng nào đó xô ông chủ xuống vực”, cô ta trả lời. Tôi đi tới trạm xá. Ở đó người ta đang bàn tán xôn xao. Nạn nhân sắp được chuyển gấp về thành phố sau khi sơ cứu. Chắc cũng khó sống, khi rơi từ một độ cao như vậy. Tôi rùng mình khi nghĩ đến cái vực hiểm trở ven đường mà hầu như ngày nào tôi cũng phải đi qua.

“Ai xô vậy?” tôi hỏi thăm một người công nhân đang đứng gần. Anh ta nói: “Cái thằng Campuchia khùng chứ ai”. Tôi hơi giật mình, lờ mờ đoán ra sự việc. “Chuyện ra sao?”, tôi hỏi. “Cái thằng khùng đó đang làm thì trời chuyển mưa. Bữa nay lại có ông bà chủ thầu lên trông coi công việc. Tự nhiên hắn nổi cơn lên, xô ông chủ rớt xuống vục, hình như còn định hiếp bà chủ nữa. Bà ấy la lên, người ta mới đến chặn hắn lại...”.

Ngồi trong góc trạm xá là người thiếu phụ mà tôi đã gặp trước đây - người ngồi chung xe với tên chủ thầu và chính là người trong tấm hình chụp để trên giường tên công nhân. Cô ta ngồi im lặng, trông lạnh lẽo và xa vắng, nhưng vẫn mang một dáng vẻ đài các và sang trọng, với rất nhiều nữ trang trên người. Trên cổ là một cái vòng kiềng khoảng một lượng vàng. Hai bên tai đeo lủng lẳng hai chiếc khoen vàng lớn. Một bên cổ tay là một bộ vòng sơ men; bên kia, ngoài chiếc đồng hồ đắt tiền ra còn có một chiếc vòng ngọc. Ngoài ra, hầu như mọi ngón tay cô ta đều đeo nhẫn vàng. Tôi có cảm giác cô ta giống như một manơcanh hay một cái giá đeo đầy nữ trang trong tiệm. Ngoài tôi ra, chắc chẳng ai nghĩ rằng cô ta lại có thể quen biết chứ đừng nói đến một mối liên hệ mật thiết, với một tên công nhân làm đường khùng điên nghèo khổ. Một sự tương phản rõ ràng và cay đắng: gương mặt đen đúa hốc hác của tên công nhân trong lán và gương mặt trắng trẻo xinh đẹp đang ngồi kia!

***

Trời ngớt mưa. Sực nhớ ra có một việc cơ quan giao, phải đi gấp ra thị xã, tôi lấy xe đi, và tình cờ gặp hắn trên đường, cách công trường vài ba cây số. Hắn chặn xe tôi lại, xin đi nhờ. Quần áo và cả gương mặt hắn đều đẫm nước. Tôi bậm gan hỏi hắn, mục đích là để tự trấn tĩnh lại: “Bây giờ tính đi đâu?”. Ngần ngừ một giây, hắn trả lời nhát gừng: “Chưa biết. Chắc tìm đường về xứ thôi. Mất hết rồi!”. ★

HẾT