Bà ngoại tôi không biết chữ nên rất thích nghe đọc truyện Tàu. Năm 8 tuổi tôi học lớp 3 trường làng và ở bên quê ngoại. Ba tôi đi kháng chiến suốt, ít khi nào về nên thỉnh thoảng tôi mới về bên nội thăm bà nội. Hồi đó bà nội tôi rất khó, tôi về thăm chỉ dám đứng ngoài cửa, khi nào nội kêu mới dám vào và cũng chỉ loanh quanh một lúc rồi tôi kiếm cách đi cửa sau về bên ngoại.

Ngược lại với bà nội, ngoại tôi rất hiền, bà thích nghe tôi đọc truyện buổi trưa, lúc ấy bà ngoại nằm trên võng, tôi ngồi xệp xuống đất nơi đầu võng đọc truyện cho bà ngoại tôi nghe. Không biết tại sao nhà ngoại tôi lúc đó có rất nhiều truyện Tàu: Tam Quốc chí, Tây du ký, Tiết Nhơn Quý chinh đông, Tiết Đinh San chinh tây, San hậu, Thuyết đường, Phong thần… và có cả truyện thơ Ông Trượng Tiên Bửu. Chính vì thế nên tôi thuộc lòng cả kho truyện Tàu từ rất sớm. Nhưng chỉ khoái mấy cuốn như Phong thần vì có đánh phép, Tiết Nhơn Quý chinh đông đánh giặc tưng bừng, hoặc truyện thơ Ông Trượng Tiên Bửu tán cô lái đò, bị cô lái đò chê ông già, ông bèn tán tỉnh bằng thơ với cô lái đò: "Qua đây già mặt già mày. Tay chân già hết có cái chỗ rày còn non".

Hồi đó tôi đọc câu thơ này khoái muốn nhảy dựng lên luôn. Nhưng không hiểu “cái chỗ rày” là cái chỗ nào. Lớn lên tôi mới hiểu sự thâm thúy của tiếng Việt khi ví von.

Tôi đọc truyện Tàu từng chương, hết chương này thì đọc chương khác cho bà ngoại tôi nghe, đọc tới hết một bộ truyện dài nhiều tập. Hết bộ này tới bộ khác. Cũng trên chiếc võng bà ngoại tôi hay nằm nghe tôi đọc truyện má tôi cũng thường đưa đứa em gái tôi ngủ, tiếng võng đưa kẻo kẹt, ngoài bờ rào tre cũng kẻo kẹt những thân tre va chạm vào nhau theo từng cơn gió thổi qua. Buổi trưa thanh vắng quê nhà tiếng hát ru em của má tôi sao mà buồn da diết: "Ầu ơ... Chiều chiều chim vịt kêu chiều, bâng khuâng nhớ bạn chín chiều ruột đau. Ầu ơ..." cũng chính vì thế nên từ 8 tuổi tôi cũng thuộc làu nhiều bài hát ru em từ má tôi, để khi má tôi đi cấy lúa xa cả tuần không về nhà, chính tôi lại thay má đưa võng, hát ru cho em gái tôi ngủ.

Con chim vịt hay đúng hơn là “con chim gọi vịt” đi vào câu hát ru của má tôi là con chim gì? Nó không phải là chim vịt trời, vịt nước to con như tôi tưởng. Con chim vịt trong câu hát ru em này nhỏ xíu, giống như con chim sẻ, bộ lông màu nâu nhạt, nhìn thấy rất xơ xác. Nó thường đứng một mình (lúc nào cũng một mình) trên nhánh cây bông gòn cao chót vót gần chạm tới những vầng mây trắng bay ngang và cất tiếng kêu từng hồi dài, âm thanh giống như cô gái hay chị phụ nữ đứng tuổi buổi chiều kêu vịt về chuồng. Tiếng kêu của con chim vịt đứng một mình trên nhánh cây cao, cô độc, cất tiếng kêu gọi bạn (âm thanh giống như tiếng người gọi vịt) giữa tầng không nghe buồn não nuột. Mãi bây giờ, hơn nửa đời người, tôi trở lại quê nhà, thỉnh thoảng giữa buổi chiều khi nắng nhạt tôi cũng nghe tiếng con chim vịt kêu.

Thế hệ này sang thế hệ khác, con chim vịt vẫn thế, đứng một mình, dáng xơ xác, buồn bã, cất tiếng kêu gọi bạn trong chiều vắng. Bà ngoại tôi mất lâu rồi, gần tháng 4-1975. Má tôi ngày càng già yếu và rồi cũng theo bà ngoại tôi ra nằm ngoài phần mộ của gia đình phía sau vườn... Con chim vịt của bao thế hệ nối tiếp nhau của loài chim cô độc kỳ lạ đã đi vào ca dao, bài hát ru em vẫn còn đứng đó kêu trong chiều thanh vắng quê nhà. Đây là hình ảnh khắc sâu vào ký ức tôi thuở ấu thơ từ trong câu ca dao, câu hát ru em đã tái hiện.

Tôi thường về quê một mình, cũng cô độc giống như con chim vịt. Bây giờ tôi lại thường ở quê nhiều hơn. Nhiều buổi chiều tôi ngồi trên lan can thềm cửa lắng nghe tiếng chim vịt kêu bên kia hàng rào, nó đậu trên cây dừa lão nhà hàng xóm cao chót vót giữa mênh mông. Nghe tiếng con chim vịt kêu lòng tôi chùng xuống, xốn xang...

TỪ KẾ TƯỜNG

.