Chúng ta có một nền văn học, nhưng chưa có một nền phê bình, đó là điều bất hạnh đầu tiên. Ðiều bất hạnh thứ nhì là nền văn học này, qua những xâu xé của chính trị và chiến tranh, đã bị cắt đứt thành nhiều mảnh. Và cho đến nay, bất cứ người nào, dù thiết tha với văn học Việt đến đâu, cũng không thể có phương tiện tra cứu toàn bộ những tác phẩm và tác giả giá trị của Việt Nam trong thế kỷ XX.

Ðối với học sinh, sinh viên trong trong nước hiện nay, nền văn học Việt Nam mà họ được học, chỉ thu hẹp trong một số tác giả viết theo khuynh hướng hiện thực xã hội, trước 45, và hiện thực xã hội chủ nghĩa, sau 45; mà khuynh hướng này chỉ là một phần của nền văn học toàn diện. Ðó là điều bất hạnh thứ ba. Sự bất hạnh này vừa là hậu quả vừa là nguyên nhân những bất cập trong địa hạt sáng tác hiện thời: đại đa số nhà văn trong nước, chưa tìm được lối thoát ra khỏi ảnh hưởng hiện thực, để đến với những cấu trúc mới trong văn chương hiện đại.

Mặc dầu có một vài cố gắng của một số nhà biên khảo đứng đắn, muốn dựng lại một lịch sử văn học gần với thực tại, bao gồm tất cả những nhà văn, ở các thế đứng chính trị và tư tưởng khác nhau trong thế kỷ vừa qua, nhưng những cố gắng ấy còn rất mỏng và vẫn gặp những trở lực gần như bất biến từ phía chính quyền cũng như thành kiến của một xã hội, xưa nay đã quen, chỉ được biết, chỉ được ngắm có độc "một vừng trăng", chữ của Nguyễn Bình Phương.

Việc tìm lại, giới thiệu những tác giả hay, đã bị bỏ quên, đã bị chôn vùi, trong những cuộc phần thư, trở thành công việc đầu tiên của những nhà làm văn học sử nghiêm túc. Phê bình, không nhất thiết thuộc vào địa hạt văn học sử. Trong cuốn sách nhỏ này, chúng tôi chỉ muốn gợi ý những nhà nghiên cứu và những độc giả tha thiết muốn tìm hiểu một nền văn chương đích thực của Việt nam trong thế kỷ XX, về một số tác giả hầu như không ai "nhìn nhận" như Phạm Duy Khiêm, Nguyễn Tiến Lãng, Hồ Hữu Tường... hoặc những nhà văn giá trị của miền Nam, cho đến nay vẫn còn bị xóa sổ, hoặc chỉ được nhắc đến trong dụng ý phê phán tiêu cực, như Dương Nghiễm Mậu. Và còn bao nhiêu vì sao lạc như thế trên bầu trời văn học của chúng ta, nhưng tiếc rằng, dưới ánh sáng vàng vọt của độc một vừng trăng, độc giả Việt nam đã không thể nhìn thấy họ.

Ngoài ra, sự đề cập đến những cây viết mới xuất hiện ở ngoài nước vài năm gần đây như Ðặng Thơ Thơ, Ðỗ Quỳnh Dao... cũng là một cách nhắc đến sự có mặt của nền văn học hải ngoại mà hiện nay người đọc ở trong nước chỉ mới nghe tên.

Thụy Khuê

Paris, tháng 11 năm 2004

*

.

Thụy Khuê; Tên thật là Vũ Thị Tuệ. Sinh năm1944 tại Nam Ðịnh

Viết tiểu luận văn học từ 1985

Ðã in bài trên các báo Tự Do (Pháp & Bỉ), Văn Học (Hoa Kỳ), Thông Luận (Pháp), Thế Kỷ 21 (Hoa Kỳ), Người Việt (Hoa Kỳ), Diễn Ðàn (Pháp), Hợp Lưu (Hoa Kỳ), Phụ Nữ Diễn Ðàn (Hoa Kỳ)...

Cộng tác với đài RFI (Radio France Internationale) trong chương trình Văn Học Nghệ Thuật (1990-2009)