Tây nguyên có hai mùa mưa nắng. Mưa thì mù trời mù đất, những cơn mưa kéo dài sẽ tắm mát, gội rửa lớp đất bụi để cây lá phát triển, tạo nên không gian xanh mướt của vùng đất Tây nguyên. Các thành phố Tây nguyên đều có dốc có đồi, quê tôi Phú Bổn (Ayunpa bây giờ) là vùng bình nguyên được bao quanh bởi những ngọn núi, tuy ít dốc không như Pleiku hay Đà Lạt, nhưng khi những trận mưa vừa xong là cuối dốc phải lội bì bõm, nước rút nhanh thôi nhưng đối với bọn tôi là được chơi nước lụt. Còn mùa nắng thì khỏi nói, nắng ran dòn da tóc nắng khô khốc áo quần. Tháng ba, khi mùa khô đang rực rỡ nhất, nắng vàng chói chang và gió. Có một thứ sợi bông trắng muốt cứ la đà bay trong không khí, rắc lên tóc lên vai người đi đường, rất đẹp đó là bông của cây gòn. Một tỉnh lỵ bé tẹo khi tôi lớn lên sau này, còn khi ấy là một thế giới đầy diệu kỳ, đầy những kỷ niệm của một thời thơ trẻ.

Tháng ba năm ấy, thực ra giữa cuối tháng hai không khí chiến tranh đã lởn vởn vào nơi được mệnh danh là “thung lũng bình yên” rồi. Lúc đầu những âm thanh “ùng, oàng” từ xa đêm đêm vọng về, càng về sau xuất hiện cả ban ngày. Qua đầu tháng ba chiến sự có vẻ nặng nề hơn. Đó chỉ là cảm nhận trên gương mặt của từng người thôi chứ cả thị xã vẫn yên bình. Tôi thường ghé cafe Trang ngồi nhâm nhi ly cafe và nghe ngóng thông tin các trận đánh. Đến khoảng ngày bảy hoặc tám chi đó, phía Tây Nam của thị xã súng nổ loạn xạ, mọi người bảo ở Thuần Mẫn đang đánh lớn. Ban ngày súng nổ như bắp rang, về đêm ánh chớp xé cả màn đêm làm người dân thị xã lo sợ, không khí bình yên dần biến mất nhường cho sự hoang mang lo lắng. Những người có điều kiện mua vé máy bay hoặc xe về Sài Gòn, số đông còn lại sống trong nơm nớp không yên, tuy vậy những sinh hoạt hằng ngày diễn ra bình thường, vẫn chưa thấy người dân lo lắng nhiều cho cuộc sống. Học sinh vẫn cắp sách đến trường nhưng hầu như không học, chỉ tập trung bàn về chiến tranh. Thị xã không nhiều phượng vĩ, chỉ lác đác nhưng đã đỏ rực làm xao động bọn học trò nhỏ. Đã có những em đến trường đem theo quyển lưu bút trao cho nhau. Độ nóng của chiến sự được hạ nhiệt trong trường lớp chuyển sang nỗi buồn chia tay, không biết rồi đây có còn gặp lại. Có đứa nói: “Hy vọng chiến tranh sẽ kết thúc nhanh thôi”. Thằng thì trầm ngâm: “Nếu căng chắc nhà tao sẽ về Nha Trang” Những trao đổi, những băn khoăn lo lắng cho ngày mai của bọn tôi không có đoạn kết.

Thời gian không ủng hộ bạn bè gặp nhau nhiều. Chúng tôi hẹn Chúa nhật tập trung cafe Trang để bàn luận về những ngày sắp tới sẽ ra sao, hoặc phải tạm chia tay nhau vì không khí chiến tranh đã hừng hực trong từng ngõ ngách của thị xã, cộng thêm cái nóng tháng ba của Tây nguyên làm cho cuộc sống của người dân thị xã vô cùng ngột ngạt, nhưng tuyệt nhiên chẳng có sự náo loạn nào, chẳng có người nào tay xách nách mang lũ lượt ngoài phố, dù lo lắng nhưng không ai hốt hoảng rối loạn.

Tối, ăn cơm xong tôi ra sân hóng mát. Sáng mai Chúa nhật ra cafe gặp mấy thằng bạn tán gẫu, với lại xem có đứa nào định về quê hoặc đi đâu đó không nếu chiến tranh thật sự đến thị xã. Bầu trời đêm không một gợn mây, ngôi sao chi chít như ai đó vãi hạt mè lên trời. Phía Tây trăng non bé như cái ghe mỏng manh. Tôi nhìn quanh tìm sao Bắc đẩu chợt thấy từ hướng Phú Thiện, mà hình như từ đèo Chư Sê hay sao ấy, có một dòng ánh sáng, hay đúng hơn là một đường ánh sáng ngoằn ngoèo từ trên cao bò xuống. Tôi vội trèo lên cây gòn bên Ty Công chánh, lên cao để khỏi khuất tầm nhìn. Đường sáng ấy không chỉ ở trên núi, nó bò dài trên đồng bằng. Ánh sáng ấy là một đoàn xe chạy từ hướng Pleiku vào, khoảng chưa tới một giờ sau những đoàn xe đầu tiên chạy vào thị xã trên trục đường Trần Hưng Đạo. Cơ man nào là xe, đa số là xe quân sự. Nào là GMC, xe Dodge, xe dân sự, xe máy... Lúc đầu chạy hàng một, cứ như vậy đoàn xe liên tục qua thị xã bụi khói bay mù mịt. Thông tin ba tỉnh Pleiku, Kon Tum, Phú Bổn sẽ di tản về Tuy Hòa mấy hôm nay bà con bàn râm ran. chỉ một số gia đình khá giả dùng xe nhà hoặc thuê xe đưa cả gia đình theo đoàn xuống Tuy Hòa. Ngày ấy đường số bảy cực kỳ khó đi, đoạn từ Phú túc trở lên còn tàm tạm vì chúng tôi (Gia đình Phật Tử đi giao lưu và làm văn nghệ dưới đó). Nhưng đánh nhau thế này cầu cống, đường sá chắc gì còn nguyên. Đoàn xe đi đầu nối đuôi nhau qua thị xã từ lâu mà ánh sáng đèn xe từ đèo Chư Sê vẫn kéo dài không dứt.

Bắt đầu từ đêm ấy dân thị xã cũng bắt đầu rục rịch lên đường nối theo nhau di tản, mẹ, anh chị cùng một đàn cháu cũng chẳng kịp chuẩn bị gì nhiều, ít quần áo, giấy tờ, tiền bạc và đặc biệt là rất nhiều cơm sấy, cầu mong mọi người lên đường bình an. Tôi cỡi xe Hon da chạy theo sau. Ai có gì đi nấy, nhiều nhất vẫn là xe nhà binh chở lính và gia đình của họ. Đến trưa hôm sau ngày Chúa nhật mười sáu tháng ba (Tôi vẫn nhớ như in ngày tháng này vì cùng bọn bạn ra cafe nhưng cũng là ngày mà quê hương ngập tràn lửa khói) đoàn xe bắt đầu đi hàng hai, không còn chạy bon bon như ban đầu nữa nhưng cũng còn di chuyển được. Qua ngày mười bảy đoàn xe đã đi thành hàng ba và gần như bất động. Tôi chạy xuống Hảo Đức ghé nhà vợ chồng chú T xem chú đi chưa, nhà vắng hoe chắc là đi rồi. Từ ngã ba Hảo Đức xuống cầu Sông Bờ rất khó đi do đoàn xe ùn ứ, hỗn loạn tôi lái xe luồn lách kể cả chạy vào hiên nhà dân để vượt qua. Đoạn đường ngắn nhưng đi gần hai giờ mới tới đầu cầu sông Bờ. Cả đoàn xe hoàn toàn bất động, bãi cát bên trên dẫn xuống sông chật như nêm những xe là xe cũng nằm bất động không lội qua sông được. Chiều ngày mười bảy bên hướng bon Khan súng bắt đầu nổ, đoàn xe đứng chết cứng dính pháo cháy tràn lan, những gia đình ngồi trên xe ùn ùn nhảy xuống dắt díu nhau chạy, tiếng gọi nhau í ới, tiếng la khóc lạc cha mất mẹ, tiếng người bị thương kêu cứu trông rất bi thương. Tôi lách xe chạy xuống bãi cát tìm đường qua bên kia sông. Dựng xe lấy ổ bánh mỳ khô cứng trong xách ra định ngồi xuống vệ cỏ gần đó nghỉ chân chợt “bùm” tiếng nổ không lớn lắm từ xe Honda phát ra, thùng xăng chở sau xe bốc cháy, tôi hoảng hồn chạy ra xa, vậy là xong con ngựa sắt thân yêu không còn đi được nữa. Thùng đạn trung liên đựng xăng chở theo bị lủng lổ đạn, thật may là tôi vừa ra khỏi xe, hú hồn! Không biết mẹ, anh chị, các cháu và vợ chồng chú T ở đâu trong đoàn người hoang mang hoảng sợ đang đi trên đường kia. Nhìn thấy nhiều người bị thương chết xe cộ cháy đen tôi lo lắng vô cùng.

Tôi lội qua bên kia sông Bờ, đoạn này xe không dồn ứ có thể chạy được nhưng cũng bị kẹt do xe bị cháy khá nhiều, lúc này khoảng năm giờ chiều. Qua khỏi bụi tre lề dưới chợt nghe tiếng kêu yếu ớt của một em bé chừng mười tuổi: “Chú ơi, cứu con với!” Tôi bò xuống gầm xe xem em bị gì, chân em bị bánh xe chèn qua dập nát, máu loang cả mặt đường, chưa biết phải làm sao. Tôi ngước mắt nhìn quanh, mọi người với gương mặt thất thần, tay bồng tay dắt vừa đi vừa chạy, có kẻ dáo dác đi ngược chiều: “Con ơi, con tôi đâu rồi?” Tôi cúi xuống nhìn em bé, em đã tắt thở, trên xe không còn một ai, anh lính lái xe gục chết trên vô lăng. Gần đó có chiếc Honda sáu bảy nằm chỏng chơ sát mép đường chắc ai đó bỏ lại, tôi đến dựng lên kiểm tra xe vẫn nổ, không hiểu ai lại bỏ nằm thế này. Tôi định lấy dùng tạm thay xe của mình bị cháy, chợt thấy phía dưới lề đường ngay cạnh chiếc xe có một người nằm chết chắc là do mảnh đạn trông rất ghê, tôi rùng mình bỏ đi.