Tôi về Quảng Nam vào những ngày cuối năm 1976.

Cuộc sống vốn đã khó khăn sau ngày ba mươi tháng tư giờ càng thêm khó. Hai mẹ con chẳng có của nã gì, ngôi nhà ông nội hoang vắng bao nhiêu năm, trống huơ trống hoác. Vườn tược khô cằn, rau rác quặc quẹo, biết làm thế nào để sỏi đá biến thành cơm đây quê hương ơi! Giờ ngồi viết những dòng này, quả thật không hiểu sao lúc ấy hai mẹ con tôi lại có thể sống được, lại có thể vượt qua được một quãng đường dài dằn dặc, dài trong gian khó, đói nghèo.

Những chuyện kể nho nhỏ, vụn vặt của riêng tôi trong suốt chiều dài của một thời đáng nhớ. Ăn cơm ghé khoai rồi tiến tới ăn khoai ghé cơm rồi tiến tới ăn độc vị món khoai lang húp với canh rau khoai... Trong khi đó quanh tôi, có nhà hàng xóm đông con còn phải đào củ cây chuối xắt thành hạt nhỏ như hạt gạo nấu ghé thêm khoai lang. Ăn nó chẳng ra làm sao, cứ sường sượng, sừn sựt. Ăn riết đi ngoài toàn giống như phân dê.Thèm đạm, thèm mặn thì có chén mắm cái. Chuyện đó thì vô vàn, tuy thế tinh thần thằng tôi vẫn rất tốt, vẫn lạc quan Cách mạng.

Trên bàn tôi để câu thơ:

“Ngày ba bữa vỗ bụng rau bình bịch

Người Quân tử ăn chẳng cầu no

Đêm năm canh an giấc ngáy o o

Đời thái bình cửa thường bỏ ngõ...”

Nguyễn Công Trứ

Hồi về Quảng Nam đến chừ tôi viết nhăn cuội dăm ba bài thơ tình nhét trong túi lâu lâu móc ra đọc để tìm chút bay bổng cuộc đời. Cách mạng ta thì không ưa gì loại thơ ủy mị tiểu tư sản nên nó trở thành hàng cấm.

Từ khi xây dựng HTX. thời tiết nắng mưa cứ như một gã tâm thần, điên điên khùng khùng. Cần nắng lại mưa, cầu mưa thì nắng chang chang rát mặt. cứ thế lúa khoai bạc phết còn dân ăn bo bo ỉa toàn bo bo. Nhưng ruộng đồng mà bơ phờ, sắn khoai cháy nám thì còn gì là HTX. tôi mong nó tươi tắn lên, muốn nó rực rỡ lên muốn nó tràn trề sinh lực nên phải tô vẽ thêm cho nó có sự sống. Thế là cặm cụi nặn được bài thơ:

Mới gặp em lần đầu

Mà như từ lâu lắm

Em về đâu, về đâu?

Em mỉm cười nghiêng nón.

Nắng chiều thắm vồng rau

Má em hồng mơ ước

Da em tươi màu nâu

Xinh cánh đồng Hợp tác.

Em vẽ thêm màu xanh

Cho quê mình giàu đẹp

Ruộng lúa có tay em

Nở hoa từ lòng đất.

Em, cô gái quê hương

Như bao nàng thôn nữ

Mới gặp đã thân thương

Từ nơi nào chẳng rõ.

Rứa mà khi đưa cho mấy thằng bạn đọc, nó trề môi: Bài thơ dở như... dỡ nhà, mi đem ra cho mấy thằng cha ở ngoài HTX đọc. Đúng là cái bọn không biết thơ ca là gì, toàn bọn tào lao xịt bộp.

Công việc thường ngày của tôi nói riêng và mọi người nói chung rất đơn giản, sáng nghe đánh kẻng: Vác cuốc ra đồng, trưa đánh kẻng: Vác cuốc về, đơn giản thế thôi chẳng phải nghĩ suy, chẳng phải lo toan trằn trọc. Bộ não được nghỉ ngơi toàn diện. Tối ra Quốc lộ hóng mát, nhìn xe cộ qua lại, nói chuyện trời trăng mây gió và tán gái. Cứ thế ngày qua tháng lại quả thật chán phèo.

Tính tôi thích đi chơi đây đó. Từ ngày về quê đến chừ không đi đâu, chẳng biết Hội An, Đà Nẵng nó méo nó tròn thế nào, Tam Kỳ dài ngắn ra sao nhưng chao ôi cái túi lép xẹp đành chịu chết. Buôn bán, chạy chợ thì không được phép, làm thuê thì chẳng ai mướn cái tướng mỏng manh, tay chân suông đuộc như thế này, chả bỏ nuôi cơm. Có thằng bạn thường viết bài cho đài phát thanh gợi ý tôi một lối thoát: Mi muốn có xu rủng rẻng thì làm thơ, viết bài đăng báo kiếm nhuận bút. Tôi cười mếu: Gửi thơ tình nó đọc nó chửi cho sấp mặt, không được. Sau bữa đó vài hôm phía ngoài nhà tôi có một chiếc xe Bộ đội bị lật xuống hồ rau muống đầy nước. Trời mưa đường trơn mà phóng nhanh thì thế thôi. May mà dân trong xóm ra cứu kịp thời nên chỉ có hai người chết, số còn lại bị kẹt trong thùng xe uống nước no nê. Tối về tôi làm rẹc đùng bài thơ về xe lật để đọc cho vui, để bộ não có cơ hội hoạt động chớ êm ả thế này nó trở thành não đậu hũ thì tiêu tán đường. Cũng nhờ từ bài thơ này đã giúp tôi thực hiện được giấc mơ nhỏ bé, cỏn con để có những chuyện cười ra nước mắt sau này.

XE LẬT

Mỗi lần mưa bụi bay bay

Anh tài nổi hứng lao ngay xuống triền

Không nằm ngữa cũng lật nghiêng

Xảy ra liên tục ưu phiền lắm thay.

Đường trơn trợt giảm ngay độ phóng

Lái vèo vèo lật gọng như chơi

Lỗi tại mình bất cẩn thôi

Lại đem đổ tội do trời do ma.

Xe tớ đang chạy như là

Chợt đâu bóng trắng băng qua giữa đường

Tớ đạp thắng vô lăng ôm cứng

Nghe cái rầm xe dựng đít lên.

Lỗi tại ma, tại oan hồn

Tay nghề tớ khá Trường sơn đã nhiều

Thôi ông ơi đừng nói điêu

Tại ông lái ẩu chớ yêu ma gì.

Mấy đứa bạn đọc xong nó cười bò lăn - hay! Hay đấy! Nếu bọn nó khen cái kiểu hôm nọ về bài thơ HTX. thì chắc bài này tôi nhét vô túi quần rồi. Đọc đi đọc lại vài lần tôi quyết định xách chiếc xe đạp cà tàng đạp một mạch tám cây số ra Hà Lam gửi Bưu điện cho tòa báo. Hồi đó làng tôi chẳng ai mua báo về đọc, mà muốn có báo phải ra Hà Lam xa tít tắp thôi thì đừng để ý nữa.

Bẵng đi một thời gian có ông bạn ghé nhà chơi ông nói: Hôm trước đọc báo đầu tuần ở cơ quan tôi, họ đọc bài thơ có tên ông ở mục Đầu Làng Cuối Phố. Rôi một đứa làm ngoài xã cũng nói như vậy. Thế là từ đó tôi có động lực để làm loại thơ... trời ơi đất hỡi, hehe. Mỗi bài trung bình được ba hoặc bốn đồng. Tôi cứ dồn cỡ ba hoặc bốn bài ra Đà Nẵng nhận nhuận bút rồi ở chơi một hai ngày. Có bạn sẽ hỏi chừng nhúm tiền rứa thì đi chơi cái nỗi gì. Đơn giản mà, tiền xe ra vô bốn đồng (vật giá lúc đó) di chuyển trong Thành phố không tốn tiền vì cuốc bộ mà lị. Mục đích chính là: Đi một ngày đàng học một sàn khôn. Chẳng biết mỗi chuyến đi có đem về được sàn khôn nào không chứ về tới nhà là đôi chân dường như không còn là của mình nữa, nhưng bù lại người trở nên sảng khoái, vui tươi và lao động tốt hơn dẫu rằng trong bữa ăn vẫn đìu hiu gió cuốn.