Tình cờ coi lại phim “The RED CLIFF” về trận thủy chiến lịch sử Xích Bích của thời Tam Quốc Chí. 80 vạn quân Tào Tháo vùi thây trong biển lửa. Những nhân vật như Lưu Bị, Tôn Quyền, Châu Du, Khổng Minh...lần lượt xuất hiện trong phim làm tôi bỗng nhớ đến một giai thoại văn chương rất lý thú trong thời kỳ chiến đấu chống thực dân Pháp của dân tộc mà mình đã may mắn được học trong chương trình Việt Văn của thời trung học, năm lớp 9, thời trước 1975.

Cuộc bút chiến giữa hai nhà Nho nổi tiếng của thời bấy giờ: Tôn Thọ Tường (1825- 1877) người đã ra cộng tác với Pháp, và Phan Văn Trị (1830-1910) là một nhà Nho khác nhưng lại tranh đấu chống Pháp.

Hai ông do đó đã có một cuộc bút chiến gay go nhưng rất có tính cách văn hóa ở trên văn đàn. Ông Phan Văn Trị (PVT) làm thơ cực lực lên án Ô. Tôn Thọ Tường ( TTT) hợp tác với Pháp là sai trái, là phản bội đất nước, và dĩ nhiên ông TTT cũng đối đáp lại bằng thơ văn lỗi lạc của mình để đưa ra lý lẽ biện hộ cho việc hợp tác với thực dân.

Rất nhiều bài thơ của cuộc bút chiến của hai ông đã để lại cho đời sau, thí dụ như bài: Từ Thứ Quy Tào, Tôn Phu Nhân Quy Thục...

Hôm nay tôi muốn bàn về bài thơ: “Tôn Phu Nhân Quy Thục” của hai nhà Nho nói trên những gì trí nhớ còn giữ được từ thầy cô giảng dạy.

Trước hết có bạn sẽ hỏi Tôn Phu Nhân là ai?

Thời Tam Quốc Chí có 3 nước đánh nhau:

Nhà Ngụy: Tào Tháo

Nhà Thục: Lưu Bị

Nhà Ngô: Tôn Quyền

Một lần kia Lưu Bị vua nước Thục qua nước Ngô của Tôn Quyền và bị kẹt lại ở đó.Tôn Quyền và các tướng nhà Ngô lập mưu muốn nhân dịp giết chết Lưu Bị, nhưng nhờ Khổng Minh là quân sư biết trước nên bày mưu để Lưu Bị cưới được em gái Tôn Quyền, tức là “Tôn Phu Nhân”, nhờ sự giúp đỡ của vợ và nhạc mẫu là mẹ Tôn Quyền mà an toàn về nước Thục. Tôn Phu Nhân đã theo chồng, phản anh, phản Đông Ngô thả cọp Lưu Bị về rừng.

Ông Tôn Thọ Tường đã ví mình như Tôn Phu Nhân ấy qua bài thơ:

TÔN PHU NHÂN QUY THỤC

Cật ngựa thanh gươm vẹn chữ tòng,

Ngàn thu rạng tiết gái Giang Đông!

Lìa Ngô, bịn rịn chòm mây bạc,

Về Hán, trau tria mảnh má hồng

Son phấn thà cam dày gió bụi,

Đá vàng chi để thẹn núi sông.

Ai về nhắn với Chu Công Cẩn:

Thà mất lòng anh, đặng bụng chồng

(Tôn Thọ Tường)

Ông TTT đem diển tích Tam Quốc Chí để biện hộ và ví von hành động theo Pháp của mình cũng như Tôn Phu Nhân quy Thục, đã theo chồng thì không thể theo anh. Không thể vẹn cả đôi bề.

Và ông PVT đã đối lại rằng:

TÔN PHU NHÂN QUY THỤC

Cài trâm sửa áo vẹn câu tòng,

Mặt ngã trời chiều biệt cõi Đông.

Ngút tỏa đồi Ngô ùn sắc trắng

Duyên về đất Thục đượm màu hồng.

Hai vai tơ tóc bền trời đất,

Một gánh cang thường nâng núi sông

Anh hởi! Tôn Quyền: anh có biết?

Trai ngay thờ chúa gái thờ chồng.

(Phan Văn Trị)

Tất cả ý tứ của bài thơ kết lại ở câu cuối: Trai ngay thờ chúa gái thờ chồng.

Ông Phan Văn Trị nhắn với ông Tôn Thọ Tường rằngTôn Phu Nhân là phận nữ nhi mới thờ chồng cho trọn đạo tam tòng chớ ông là thân nam nhi, bậc thức giả, phải biết chọn chúa mà theo tức là chọn lẽ phải của quốc gia dân tộc, hà cớ chi theo phận má hồng, nhắm mắt hùa theo thực dân?

Tuy hai nhà Nho trên hoàn toàn đối ngược về tư tưởng, nhưng tất cả bài thơ của họ trong cuộc bút chiến đó đã để lại cho hậu thế những áng văn tuyệt tác. Mỗi bài thơ dù của ông Tôn Thọ Tường hay Phan Văn Trị đứng riêng rẽ đều mang một sắc thái riêng biệt đặc sắc, ý thơ sắc bén, đanh thép, nhưng lời thơ lại rất mượt mà, đầy điển cố.

Cái trí thức của người xưa đáng kính!

...

Nhân tình cờ coi phim "Red Cliff" mà bài học Việt Văn này thầy cô đã dạy năm xưa bỗng dồn dập trở về trong ký ức.

./.

ThaiNC