Trương Duyệt Nhiên sinh ra trong những năm 80, hiện vẫn đang học đại học, nhưng cô đã tiến rất xa trên con đường tìm tòi, thử nghiệm sáng tác văn chương. Tiểu thuyết của Nhiên không “gây ấn tượng” bằng những “đầu đuôi câu chuyện”. Cô kết những chuỗi hạt cườm ngôn ngữ lấp lánh bằng sự thông minh đĩnh ngộ, bằng năng lực quan sát sắc sảo, bằng tâm hồn nhạy cảm trước thế giới bên ngoài. Tất cả đã tạo ra những hình ảnh diệu kỳ, rực rỡ màu sắc. Không khí huyền ảo đầy chất mộng đã mang lại vẻ đẹp cao quý, thanh thoát, hoa lệ cho tiểu thuyết của Nhiên. Đọc truyện của cô, cảm giác lạnh se sắt lại nóng hôi hổi, lung linh mơ màng lại rất đỗi trong trẻo, vừa ảo lại vừa thực.

Những lời tâm sự mang chất mơ màng, mộng mị đến từ sự nhạy cảm của tuổi xuân chớm nở, từ những ưu buồn sâu thẳm trong đáy lòng, từ những háo hức và bỡ ngỡ trên chặng đường khôn lớn. Những nhọn sắc, những lặng trầm – chúng vui rạng rỡ, lại buồn đìu hiu. So với thế hệ sinh vào những năm 70, thế hệ 80 càng tỏ ra chín sớm. Hiện thực tàn khốc, thông tin ồ ạt, từng giây từng phút buộc họ trăn trở, phân biệt, suy tư. Ở họ không có một niềm tin chung cố định, vì thế mỗi người đều sớm phải đi tìm cho mình niềm an ủi tinh thần. Điều này không đơn giản như đi tìm một đáp án hay cho bài toán, hoặc tìm một ngôi trường đại học lý tưởng. Những quan niệm về tình bạn, tình yêu, về gia đình của người lớn đã sớm đập vào đôi mắt quan sát của họ, những người còn lắm mơ mộng, hết sức nhạy cảm và rất dễ bị tổn thương, nhưng đôi khi lại tỏ ra kiên cường đến kinh ngạc Họ không chấp nhận chìm đắm vào cuộc sống trần trụi, tầm thường, nên không sùng bái chủ nghĩa vật chất hay quyền lực, vậy điều còn lại chính là tình người.

Cho nên, truyện của Trương Duyệt Nhiên viết chủ yếu về tình ruột thịt, tình bạn, và tình yêu. Dưới ngòi bút của cô, tình yêu là những cánh diều lơ lửng bay lên từ một tâm hồn ngây thơ nhưng sớm già dặn. Tình yêu đã trở thành điểm tựa duy nhất. Mơ ước đó của Nhiên thể hiện ra trong các tác phẩm, bền bỉ và rất đậm nét, chẳng hạn sự cự tuyệt của “tôi” trong Mèo đen không ngủ ; sự dõi theo của thiên sứ trong Lụi tàn ; sự dâng hiến của chủ thể trong Hoa hướng dương lạc lối năm 1890, v.v… Một người “ngoan cố” nâng niu những ước mơ tất yếu cũng luôn mang theo những nỗi buồn. Bởi vì hiện thực thường đàn áp mơ mộng, ngăn trở chúng cất cánh bay lên. Chính vì thế, tình yêu được dệt nên luôn có một bắt đầu thật đẹp, một quá trình khó khăn và một kết cục buồn. Nhưng dù là ly biệt, tan vỡ hay cái chết, chúng đều không hoàn toàn hư cấu, bởi đó là một phần của hiện thực qua cảm nhận của mỗi nhân vật. Họ có thể vứt bỏ ước mơ chăng? Câu trả lời chắc chắn là không. Mâu thuẫn chính là ở đó: mộng ước của họ đa phần đều là bi kịch. Ngòi bút Trương Duyệt Nhiên nhiều lần đề cập tới “sự tồn tại mang tính bi kịch của tình yêu” bởi vì giữa ước mộng với hiện thực luôn tồn tại sự cách biệt to lớn, điều đó đã mang lại cảm nhận đượm tính bi kịch cho những người vốn thích mộng mơ. Từ bé, tác giả đã sớm bộc lộ “ý thức bi kịch” trong các tác phẩm của mình, điều đó thật hiếm thấy. Sự hình thành của “ý thức bi kịch”, như có người đã nói, là sự thức tỉnh của chủ nghĩa duy lý, là sự bổ sung cần thiết vào thái độ lạc quan tổng thể của xã hội. So với thái độ lạc quan xã hội đó, bi kịch hiển nhiên là quan trọng và không thể thiếu. Chúng ta kinh ngạc nhận ra: truyện của Trương Duyệt Nhiên hầu hết đều là bi kịch. Với ngôn từ sắc nhọn như dao, tư duy lấp lánh như trai ngọc, cô dùng tiểu thuyết để tạo dựng một cuộc sống cao hơn hiện thực, và hướng vô vàn sợi tơ xúc giác của tâm hồn về phía cuộc sống đó. Tác phẩm của cô thắm đượm nhiệt tình muốn vượt lên trên hiện thực và chan chứa sức mạnh phê phán khiến người đọc phản tỉnh. Đương nhiên, trong cuộc sống hiện thực, trong con mắt người khác, có thể cô đang sống rất đầy đủ, rất nhung lụa. Nhưng chúng ta cũng nghe thấy cô “phản biện” một cách đanh thép, hùng hồn rằng: tôi không phải là bi kịch, mà bi kịch vĩnh viễn sống trong trái tim tôi!

Ôm ấp tình yêu, mộng ước, và những đớn đau sâu sắc, các nhân vật trong tác phẩm của cô hiện ra, đầy buồn thương nhưng cao quý lạ lùng. Trong trái tim họ, tình yêu cao hơn hết thảy! Hơn cả sinh mệnh. Họ trung thành với niềm tin đó, cổ vũ chính mình, an ủi và vỗ về trái tim rất dễ tổn thương của chính mình. Có thể nói, tiểu thuyết của Trương Duyệt Nhiên đã nói lên những ước vọng, những đau khổ của một thế hệ. Họ khát khao được thấu hiểu, được quan tâm chăm sóc – quan trọng hơn cả - họ cần học được cách chăm sóc và che chở cho mình, cho những ước mơ của mình, và tất cả những gì họ tin tưởng, để từ đó, họ dần lớn lên. Trưởng thành, là đề tài bất tận trong sáng tác của chúng ta. Dù cho tình yêu đối với lứa tuổi của họ giống như những bong bóng nhiều màu, mong manh dễ vỡ, vĩnh viễn không thể đến, vĩnh viễn là bên kia bờ, nhưng không sao cả, họ đang tìm tòi, đang nhận biết, đang tiến hành, từng bước từng bước trưởng thành. Thực ra đối với mỗi một người đã trải qua, những lung linh sắc màu, những trăn trở qua lại, những chi tiết khắc ghi nỗi đau hay sự hồi hộp của tuổi niên thiếu kia dù rất dễ bao trùm lên cả một thời vô tư, nhưng hồi tưởng lại luôn thật đẹp. Vì vậy, giá trị các tác phẩm của Nhiên ở chỗ, đã ghi lại bước đường lớn khôn của những trái tim trẻ tuổi, những trái tim ưu tư và nhạy cảm. Qua đó lột tả được sự chân thực tương xứng với trí tuệ và tâm hồn của lứa tuổi. Sự chân thực đó đến từ sâu thẳm tâm hồn của thế hệ, nơi không dễ gì bộc lộ ra với người khác. Họ thích gì, ghét gì, họ ước mong gì, chống lại cái gì, tất cả đều có thể tìm thấy trong tác phẩm của Nhiên.

Đọc những truyện này, có thể thấy trí tưởng tượng của Trương Duyệt Nhiên rất đáng khâm phục. Trên nền tảng kết hợp của hai yếu tố: ý thức bi kịch và sự kiên trì theo đuổi những ước mơ, óc tưởng tượng đã mang lại sức bật cho câu chuyện, tỏa ra ánh sáng quyến rũ, lung linh như những chùm pháo hoa. Với sự bồi đắp của những kinh nghiệm thực tiễn có hạn trong cuộc sống, trí tưởng tượng của Nhiên đã xâu kết chuỗi hạt của những tình tiết và chi tiết – đó là tự tàn sát giữa những con cá trong Tàn thực, và “bộ áo khiêu vũ dạ quang dệt từ tơ xanh” của nàng cá vợ; số phận bi thảm của con mèo vô tội trong Mèo đen không ngủ với cái miệng chỉ còn “gốc răng mấp mô không đều chảy đầy máu”; cái chết của Thiên sứ trong Lụi tàn và bàn tay vẫn giữ chặt tượng trưng của tình yêu – tờ tiền giấy trị giá 10 nhân dân tệ; Bông hoa hướng dương mượn sức mạnh của phù thủy để có được đôi chân theo đuổi người mình yêu trong Hoa hướng dương lạc lối năm 1890 và bà phù thủy có “đôi mắt trang điểm bằng những vằn máu đỏ”; bình gốm nổ tung trong Gốm rơi và cái khuy đất có hình chiếc xương cá “thật giống với một vết sẹo nơi trái tim”; âm thanh đồng xu rơi vào ống đựng mà “tôi” nghe mỗi ngày trong Xích đạo rạch qua khuôn mặt thành phố ; chú thạch sùng thích hóng chuyện người khác trong Gieo mình ; chuỗi hạt tung tóe khắp mặt đất trong Con đường Nê-ông ; vết sẹo trên tay mẹ vì tách hồ đào cho con ăn trong Thư về nhà mùa đông năm nay v.v… có thể gặp rất nhiều những ví dụ như thế trong tác phẩm của Trương Duyệt Nhiên. Chính trí tưởng tượng đã khiến truyện của Nhiên trở nên đặc sắc và thấm đượm ý thơ. Chất thơ, chất mộng hòa quyện vào nhau, đem lại cho tập truyện này của Trương Duyệt Nhiên những giá trị thực sự.

Văn phong của cô sắc sảo, tinh tế, “thời thượng” và thấu đáo. Nhạy cảm, ước mơ, cảm hứng sáng tác bay bổng, kỹ năng sử dụng ngôn từ thuần thục, tất cả cho thấy Trương Duyệt Nhiên tiềm ẩn phẩm chất để trở thành một nhà văn ưu tú. So sánh với tuổi đời và kinh nghiệm bản thân của mình, Trương Duyệt Nhiên quả thực rất xuất sắc. Mặc dù người ta mệnh danh cho cô là nhà văn “Khái niệm mới”, nhưng Trương Duyệt Nhiên đã sớm bước ra khỏi giới hạn ý nghĩa của “Khái niệm mới” về phong thái sáng tác hay phương thức biểu đạt cuộc sống v.v…, để bước vào giai đoạn “xã hội hóa”. Hoa hướng dương lạc lối năm 1890 là một dấu ấn tiêu biểu, cho thấy cô từ một cây bút nhỏ, chìm đắm trong mộng tưởng nhiều màu, từ cảm hứng của cái tôi đậm đặc, đã vươn tới những suy tư về văn hóa, tới một “cảnh giới” rộng lớn hơn. Đối tượng đam mê trong tình yêu của cái “tôi” cũng phát triển từ hình ảnh những thiếu niên “thời thượng”, “tiên phong”, đến những con người trưởng thành đầy cá tính. Đây là minh chứng cho sự mở rộng hơn nữa của trí tuệ, của bản lĩnh sáng tác. Đó là một thay đổi mới mẻ, và không nghi ngờ gì khi đó cũng là một hướng sáng tác mới. Không khó để nhận ra, Trương Duyệt Nhiên đã để dành cho mình một không gian sáng tác và khả năng để mở rộng sáng tác theo hướng này.

Tiểu thuyết của Trương Duyệt Nhiên có một khối lượng độc giả không nhỏ trong giới học sinh sinh viên. Nếu truy cập vào website của Mengya, sẽ thấy ngay mức độ yêu thích đối với tác phẩm của Nhiên trong độc giả. Cô từng nhiều lần được bình chọn là nhà văn nữ giàu tài năng số một, cây bút nữ được yêu thích nhất, v.v… Có thể nói, cô đã có một lực lượng đông đảo những độc giả yêu thích và cổ vũ cho văn chương của mình. Từ năm mười bốn tuổi những truyện Trong góc của lời hứa ; Tàn thực của Nhiên đã được đăng trên mục “Nhà tư tưởng tương lai” của tạp chí Nhà tư tưởng thanh niên . Truyện của cô được đăng trên nhiều tờ báo, như Tân Hoa văn trai v.v..., và nhiều nhà xuất bản cũng lựa chọn vào các tuyển tập tác phẩm các cây bút thanh thiếu niên.

Thành công đến từ tài năng và những nỗ lực không ngừng của cô. Đương nhiên, tác phẩm của Trương Duyệt Nhiên cũng còn những hạn chế, chẳng hạn như vẫn còn quá chìm đắm trong cái tôi, điều đó khiến cho truyện của cô bị bó buộc, chật chội; tình cảm thể hiện trong tác phẩm theo kiểu mở bung, thường thiếu sự kiềm chế, v.v… Văn học lớn lao sẽ không chỉ dừng lại với mộng ước đơn thuần, nó phải chứa đựng lịch sử, chứa đựng hiện thực rộng lớn cùng với những tình cảm trách nhiệm, chứa đựng cuộc sống con người với những vụn vặt, những gian nan mà rất cụ thể.

Trương Duyệt Nhiên chỉ mới bắt đầu sự nghiệp sáng tác của mình, nhưng đã gặt hái được nhiều thành tích đáng khích lệ. Với văn phong giàu cá tính và trí tưởng tượng rất đỗi phong phú, cùng với sự không ngừng bổ sung của những kinh nghiệm sống và sự hiểu biết ngày càng sâu sắc đối với xã hội, tôi tin rằng Nhiên sẽ xử lý tốt hơn nữa mối quan hệ giữa thế giới ước mơ và thế giới hiện thực, xử lý tốt mối quan hệ giữa kinh nghiệm mang tính cá nhân với kinh nghiệm mang tính xã hội, để viết nên những tác phẩm vừa giàu cá tính, vừa có sức khái quát rộng lớn.

Mạc Ngôn