James Clavell là nhà văn Mỹ chuyên viết về Trung Quốc và Nhật Bản. Các tác phẩm của ông như Taipan,Vua Chuột (King Rat), Ngôi nhà cao quí (Noble House)...đã dựng nên cả một giai đoạn lịch sử quan trọng và đầy biến động của những đất nước này.

Tiểu thuyết SHOGUN được tái bản gần 30 lần bằng tiếng Anh, với số lượng kỷ lục, được dịch ra nhiều thứ tiếng và được dựng thành phim (Năm 1980, với diễn viên chính là tài tử lừng danh Richard Chamberlain).

Nhiều nhà phê bình văn học trên thế giới cho SHOGUN là một bộ tiểu thuyết quan trọng như CUỐN THEO CHIỀU GIÓ.

SHOGUN (TƯỚNG QUÂN) về danh nghĩa là người có chức vụ thứ hai trong triều đình, sau Nhật hoàng, nhưng trên thực tế là người giữ toàn bộ quyền hành, tổng chỉ huy các lực lượng quân sự, nắm tất cả các nguồn kinh tế, tài chính đất nước.

Tiểu thuyết SHOGUN là một bức tranh toàn cảnh, sinh động và hấp dẫn, về nước Nhật Bản phong kiến: đất nước, con người, tập quán, phong tục, cách suy nghĩ, hành động... Đặc biệt, tất cả đều được nhìn bằng con mắt sắc sảo, lạ lẫm của một người Anh, qua đó làm nổi lên sự khác biệt giữa phương Tây và phương Đông không chỉ đối với các sự vật và sinh hoạt đời thường, mà cả những khái niệm triết học cơ bản, như về thời gian, sự sống, cái chết...

SHOGUN là một cuốn lịch sử Nhật Bản nói riêng và phương Đông nói chung.

Câu chuyện xoay quanh nhân vật Blackthorne - một hoa tiêu người Anh thuộc hạng top - đã mạo hiểm lái chiếc tàu chiến Erasmus và thủy thủ đoàn của mình đến Nhật Bản bằng con đường xuyên Thái Bình Dương từ eo Magellan (Chile). Anh và mọi người bị bắt và bị sốc trước những người Nhật thấp bé mà mạnh mẽ, lạnh lùng và khó hiểu (theo góc nhìn của Blackthorne). Từ vị trí của tù nhân, nhờ vào lòng dũng cảm, mưu trí, tài năng của mình, Blackthorne đã dần dần chiếm được cảm tình của một daimyo (lãnh chúa) là Toranaga và bị cuốn vào âm mưu chiến tranh của liên mình Toranaga với liên minh của daimyo Ishido. Song song câu chuyện về chính trị này là chuyện tình của Blackthorne với phu nhân Mariko (vợ mãnh tướng Buntaro của Toranaga).

Để tiện cho các bạn đọc cuốn này nắm cốt truyện, không gặp khó khăn như mình, mình xin tóm tắt bối cảnh của Nhật Bản trong câu chuyện. Nước Nhật từ khởi thủy tới thời điểm trong câu chuyện này, và cả tới ngày nay, Thiên Hoàng chỉ là một dòng họ duy nhất, liên tục. Thiên Hoàng được xem như là thần thánh, không ai được tranh giành gì cả. Tuy nhiên Thiên Hoàng chỉ có giá trị biểu tượng chứ không thực quyền vì đất nước bị chia cắt bởi các lãnh chúa (daimyo). Dù mang tiếng là thấp hơn Thiên Hoàng nhưng chính các daimyo mới là người cai trị thật sự của đất nước. Họ có toàn quyền đối với lãnh thổ của họ, kể cả thuế, và chỉ có nghĩa vụ cống nạp để nuôi hoàng gia mà thôi. Các daimyo không bao giờ có ý thay đổi vương triều, đây là khác biệt quan trọng nhất của Phong Kiến Nhật Bản với Phong Kiến ở các nước khác, nhất là Trung Quốc (nơi thí quân, thay đổi vương triều là chuyện thường xuyên). Vì Thiên Hoàng là thần quyền, không thể tranh giành được nên các daimyo chỉ giành nhau chức danh số 2 của đất nước, đó là shogun (tạm dịch: tướng quân). Shogun là người ngay bên dưới Thiên Hoàng, được ủy nhiệm của Thiên Hoàng để thống lĩnh tất cả các daimyo khác, ai cãi shogun thì cũng như cãi Thiên Hoàng, sẽ bị các daimyo khác khép tội chết. Xét về thực chất, chính shogun mới là vua của đất nước.

Cách đây 20 năm, một vị tướng xuất thân tầng lớp nông dân đã nổi lên để giết chủ tướng của mình, giành lấy binh quyền, tập hợp các daimyo khác để trở thành người hùng mạnh nhất và được Thiên Hoàng ban chức shogun, tên ông là Taiko. Sau khi ông chết, con trai ông mới 7 tuổi (cũng gọi là thái tử) còn quá nhỏ nên ông di chúc lập một hội đồng tướng lĩnh gồm 5 daimyo hùng mạnh nhất với nhiệm vụ phù tá cho thái tử đến lúc thái tử trưởng thành, đủ khả năng tập quyền chức danh shogun. Trong số 5 daimyo này, Ishido là người có lực lượng mạnh nhất, còn Toranaga là người mưu thuật cao nhất. Ishido ở trong lâu đài Osaka bất khả xâm phạm (đối với kiếm và cung tên), nắm giữ kho báu quốc gia khổng lồ trong lâu đài, là người chu cấp và khống chế Thiên Hoàng. Vì Toranaga có ý muốn giành chức shogun nên bị Ishido và 3 thành viên hội đồng khác chuẩn bị kết tội phản nghịch, tội chết.

Blackthorne đến với Toranaga vào lúc Toranaga đang gặp nhiều khó khăn, chỉ chờ phán quyết cuối cùng của hội đồng là phải tự sát vì đó là luật do Taiko đặt ra. Mà có muốn chống bằng vũ lực cũng không chống nổi vì lực lượng quá chênh lệch. Lúc này, Blackthorne đã mang tới cho Toranaga giải pháp, đó là hiện đại hóa quân đội bằng súng hỏa mai và đại bác (trước đó người Nhật chỉ thích dùng kiếm và cung tên, xem dùng súng là sỉ nhục Bushido - Võ Đạo), khống chế đường biển bằng hải quân hùng mạnh, mở cửa giao thương với nước ngoài.

Tuy nhiên cái khó của Blackthorne là lúc này ở Nhật, các tu sĩ người Bồ Đào Nha dòng Jesuit đã đến và có hàng chục ngàn tín đồ, trong đó có không ít người là các daimyo, nên các tu sĩ cũng là một thế lực lớn ở Nhật. Mà Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha đang liên minh để chiến tranh với liên minh Anh - Hà Lan nên Blackthorne (người Anh, lại không biết tiếng Nhật) ngay lập tức bị các tu sĩ này vùi dập. Tuy nhiên, với sự thông minh, dũng cảm, tài năng và chút may mắn, Blackthorne đã dần chiếm cảm tình của Toranaga, trở thành cố vấn rồi thành đô đốc hải quân của Toranaga. Thậm chí còn được ban cho danh hiệu samurai (là địa vị cao nhất trong xã hội đương thời, là danh dự cả đời của một con người và dòng họ).

Vấn đề là Blackthorne bản chất gần với một tên cướp biển hơn là một samurai nên anh chỉ chăm chăm sửa con tàu Erasmus của mình, chất lên đó đầy đại bác và thuốc súng, lấy lại thủy thủ đoàn cũ cùng một mớ lính đánh thuê sở tại nữa là dong buồm ra khơi biệt tích luôn. Mục tiêu của anh là đánh cướp con tàu Black Ship, chiếc tàu hằng năm chở lụa và chở bạc giữa Nhật Bản và Macau rồi chuồn luôn về Anh sống giàu sang cả đời chứ chẳng quan tâm gì đến cuộc chiến ở Nhật cả. Lúc này, các daimyo đóng cửa đất nước, chỉ cho phép các tu sĩ Jesuit hẳng năm chở một chuyến tàu giao thương giữa Nhật và các nước khác nên có thể nói Black Ship óc ách đầy phẩm vật, là mục tiêu cực kỳ béo bở. Tuy nhiên, nếu Blackthorne là mưu cao thì Toranaga lại càng cao hơn, số phận Blackthorne sẽ được quyết định bởi những tính toán của Toranaga, không phải ngẫu nhiên mà Toranaga có thể là đối thủ của Ishido hùng mạnh. Mưu kế sẽ được lồng trong mưu kế.

Về cấu trúc của truyện, câu chuyện chủ yếu từ góc nhìn của Blackthorne, thỉnh thoảng có vài đoạn từ góc nhìn của người khác, nhưng có thể tách ra 2 mạch chuyện song song nhau: câu chuyện chiến tranh của Toranaga và Ishido, câu chuyện đời sống và tình cảm của Blackthorne ở Nhật. Truyện đối thoại nhiều, có đoạn hơi nhiều lời quá mức cần thiết. Nhưng khó chịu nhất có lẽ là quá nhiều đối thoại bằng tiếng Nhật (dĩ nhiên là phiên âm ra ký tự Latin) nên người dốt tiếng Nhật như mình sẽ thấy mệt mỏi chút chút.

Thật lòng mà nói khi đọc khoảng 20% đầu (mình dùng kindle nên hay tính theo %) mình thấy hơi đuối vì diễn tiến chậm quá, thiên về nói chuyện chứ ít hành động (như mình mong đợi), hơn nữa ban đầu mình cũng hơi bị rối vì chưa hình dung được vị thế và vai trò của các phe trong bối cảnh Nhật Bản bấy giờ (phe Toranaga, phe Ishido, phe các giáo sĩ Thiên Chúa, người Bồ Đào Nha, người Anh...). Sau đoạn đào thoát khỏi Osaka thì hiểu bối cảnh hơn và thấy tình tiết có phần hấp dẫn hơn dù cũng có lúc thấy hơi dài dòng.

Có người so sánh cuốn này với Tam Quốc Diễn Nghĩa, mình thấy so sánh như thế này thật khập khiễng, Shogun diễn tiến chậm, nhiều tình cảm lằng nhằng làm mất đi tính hào hùng của một cuộc chiến, kỹ thuật dẫn chuyện thua xa Tam Quốc. Tam Quốc nhiều nhân vật hơn mấy lần mà vẫn khiến độc giả nắm được tính cách, vị trí của nhân vật, còn Shogun thì đọc một hồi thì quên mất nhân vật vừa được nhắc tới là ai. Đó là còn chưa kể kết thúc cuốn sách có thể khiến nhiều người bị hụt hẫng vì truyện chấm dứt lúc cuộc chiến lớn của phe Toranaga với phe Ishido vẫn chưa diễn ra. Kết thúc chuyện chỉ là một dự liệu cho tương lai của Blackthorne và cuộc chiến lớn chứ chưa có gì xảy ra hết.

Còn nếu so cuốn này với Cuốn Theo Chiều Gió thì cũng không thấy tương đồng gì. Một bên Tây một bên Đông, một bên thời kỳ đầu Tư Bản một bên thời kỳ thịnh Phong Kiến, một bên là kiếp con người trong thời cuộc một bên là con người tạo thời cuộc. Có chút giống nhau là mô tả một phần xã hội và văn hóa đương thời. Nhưng nếu nói về góc cạnh này thì Shogun giống Hồng Lâu Mộng hơn.

Nhìn chung, đây là một tác phẩm đáng đọc, nếu có thời gian. Tuy nhiên, đừng kỳ vọng nhiều để rồi thất vọng. Ít kỳ vọng bạn sẽ thấy thú vị hơn. Sở dĩ mình nói điều này vì có bạn nói Shogun giống Tam Quốc nên khi mình đọc, thấy diễn tiến chậm, nói chuyện dài dòng, tình cảm trai gái búa xua thì hơi quạu, giờ thì hết rồi (^_^). Dĩ nhiên, tất cả những nhận định của mình chỉ là chủ quan thôi, bạn đọc chớ nên vì mấy nhận xét chi li thái quá của mình mà bỏ qua tác phẩm này nhé.