Núi Bà Đen (tên thường gọi hiện nay) ở Tây Ninh có khá nhiều tên gọi khác nhau, trong số đó có tên Chơn Bà Đen. Một trong các tác phẩm ghi nhận tên này là cuốn Mémoires de la Société d'agriculture, sciences, belles-lettres et Arts d’Orléans, (Fondée en 1809, V’Série, Tome 29, 1936-1937, Orléans Imprimerie Moderne,1938). Và theo cuốn này thì có khá nhiều truyền thuyết về tên gọi núi Chơn Bà Đen. Dưới là thuyết được kể trong cuốn đó mà chúng tôi xin lược dịch như sau:

“Ngày xửa ngày xưa, ở làng Kédol, có một cô gái trẻ Khmer yêu kiều và đức hạnh tên Đen. Do lòng nhân từ mà nàng được yêu mến, Do sắc đẹp mà nàng được ngưỡng mộ, và hương thơm của đời sống thanh khiết của nàng làm đẹp lòng Trời Cao.

Một ngày đẹp trời, cha mẹ nàng quyết định việc hôn nhân của nàng một cách độc đoán và thô bạo, họ cho một trinh nữ trẻ tuổi đính hôn với một người đàn ông trong làng mà con tim nàng chưa lên tiếng và là người mà nàng không yêu. Mặc cho những giọt nước mắt và những lời van xin, cha mẹ của nàng Đen vẫn giữ lời hứa hôn và ấn định ngày cử hành hôn lễ. Đen tỏ vẻ cam chịu, nhưng cô nàng hiền lành đã tính đến việc quyên sinh: một ngày trước ngày đám cưới, nàng trốn khỏi nhà cha mẹ và đâm đầu vào một thân cây dưới chân núi.

Tới giờ cử hành hôn lễ, cả làng bắt đầu đi tìm cô dâu. Sau những nỗ lực không có kết quả, cuối cùng một người đàn ông đã phát hiện trong khu rừng cây cối xanh tươi, dấu chân của nàng Đen bất hạnh in trên mặt đất; ông gọi bạn bè của mình và hét to lên bằng tiếng Khmer: “Ồ! Chơn Mé Đen!”. Đây là đôi chân của nàng Đen.

Nàng trinh nữ Đen được chôn cất cách đó không xa, còn linh hồn nàng mãi ngự nơi nàng quyên sinh và trở thành thần bảo vệ của cư dân bản xứ. Tên Đen của nàng, trong tiếng Việt có nghĩa là đen, do đó họ gọi tên núi là Chơn Bà Đen với nghĩa “chân của Bà đen”, trong đó từ “Bà” thay thế “Mé”, nghĩa là nàng, để tỏ ý tôn kính.” (Sđd,tr. 21-22)

Nhận xét:

Truyển thuyết thú vị này, theo chúng tôi, xứng đáng được đưa vào bộ sưu tập các giả thuyết về các tên gọi núi Bà Đen. Tuy nhiên, “Mé”, trong Chơn Mé Đen, có phải là nàng, cô nàng, cô gái, tiểu thư (nguyên văn là “demoiselle”) hay không thì cần tìm hiểu thêm. Theo chúng tôi, rất có thể “Mé” trong Chơn Mé Đen cũng là “Mé” trong Mé Sên មេ សែន và Mé Chanh មេ ច័ន្ទ, tên 2 cô con gái của vua Chân Lạp trong truyền thuyết về tên gọi sông Đại Ngãi và sông Mỹ Thanh ở Sóc Trăng. Rất mong quý vị và các bạn góp ý. Xin chân thành cám ơn trước.

.