Thứ bẩy nào cũng thế, cứ vào khoảng ba giờ chiều, hàng chuỗi dài xe ngựa xếp hàng tư đứng quây lấy cửa đồn Béc Xi hay tụ ở bến tầu dưới ánh nắng gay gắt của mặt trời tháng sáu: nào xe rượu, xe than, nào xe rơm, xe cỏ. Xe nào cũng chở đầy ăm ắp, nóng lòng đợi sở thuế nhập thị kiểm soát mau chóng để được vào Ba Lê trước ngày chủ nhật.

Trong đám xe đó người ta thấy một chiếc xe lạ kiểu, sơ sài, ngộ nghĩnh trông giống cái xe bán hàng rong, đỗ cách xa hàng rào. Sườn xe căng vải, mui bằng giấy bồi quét hắc ín, bốn bánh thấp lè tè.

Vải xe trước kia có lẽ là mầu xanh, bây giờ phai, cũ và bẩn nên không thể gọi là mầu gì. Những hàng chữ viết ở chung quanh xe cũng nhạt mờ cả. Nhìn kỹ những nét còn lại người ta đoán là chữ Hy Lạp, bên dưới có lẽ là chữ Đức, rồi đến một hàng nữa hình như là chữ Ý. Dưới cùng nét mực còn mới, chính là chữ Pháp: “ Xe chụp ảnh”. Hai tiếng này đã phiên dịch tất cả thứ chữ trên. Những hàng chữ này khác nào như tấm giấy thông hành chỉ cho ta biết những xứ mà chiếc xe đó đã đi qua trước khi vào nước Pháp và tới cửa thành Ba Lê.

Con lừa thế kia mà kéo nổi cái xe muôn ngàn dặm tới đây được chăng?

Mới nhìn người ta khó lòng tin được, vì con vật trông còm gầy, mệt mỏi và đói ăn. Nhưng đến gần, người ta mới nhận thấy sự suy nhược kia chỉ là kết quả sự chịu đựng ròng rã trong vất vả gian lao. Thực ra đó là một con vật cao lớn vốn có sức lực, to hơn giống lừa Âu châu, lông xám, bụng phô mầu sáng sủa mặc dầu bụi đường che phủ, cẳng thon và hơi đen, bàn chân lông đốm. Tuy nhọc mệt, nhưng nó vẫn cất đầu cao, có vẻ chịu khó và khôn ngoan. Xe nào cương ấy, làm toàn bằng những dây nhặt được, cái to, cái nhỏ và đủ mọi mầu. Tuy nhiên, ít ai để ý đến những ngọn sậy hay cành hoa có hoa chặt ở dọc đường dắt ở hai bên, để che cho lừa khỏi nắng và khỏi ruồi muỗi bâu vào.

Ngay cạnh, một em bé gái trạc 11, 12 tuổi ngồi trên lề đường trông xe. Cô bé là người lai, tóc nhạt mầu, da vàng, mắt dài và đen, nét mặt dịu dàng có duyên, vóc người cân xứng và đoan trang. Cô mặc một cái áo vét mầu đen đã bạc và một cái váy chùng cũ rách. Tuy vậy, bộ đồ rách rưới đó không làm giảm vẻ tự hào của người vận nó.

Con lừa đứng sau một cái xe đầy cỏ khô. Cô bé để ý coi vì thỉnh thoảng nó lại rứt một nắm cỏ kéo xuống rất nhẹ nhàng và kín đáo tỏ ra con vật thông minh biết việc mình làm là có lỗi.

– Bích Lư? Không thôi à?

Nghe tiếng cô gái, con lừa cúi đầu xuống như một tội nhân biết hối hận, mắt liếc nhìn, tai ve vẩy. Đến lúc nó nuốt hết miếng cỏ rồi, nó lại nghiễm nhiên rứt nắm cỏ khác, vì nó đói quá.

Cô bé lại mắng nó đến lần thứ tư, thứ năm rồi, chợt có tiếng gọi ở trong xe đưa ra.

– Liên ơi!

Cô liền đứng dậy, vén màn vào trong xe. Một thiếu phụ đang nằm trên một cái nệm mỏng dính vào sàn xe.

– Mẹ có cần gì không?

– Con Bích Lư nó làm gì thế?

– Nó ăn cỏ ở xe đứng trước.

– Cấm nó đi chứ?

– Nó đói quá!

– Cái đói không cho phép ta lấy những thứ không phải của ta. Nếu người chủ xe biết thì con làm thế nào?

– Để con ra đứng canh nó.

– Bao giờ ta mới vào được Ba Lê?

– Phải đợi sở thuế kiểm soát đã.

– Còn phải đợi lâu à?

– Mẹ đau hay sao?

Thiếu phụ vừa thở hổn hển vừa nói.

– Mẹ hơi khó thở thôi. Không việc gì, con ạ.

Đó là câu nói của người mẹ để làm yên tâm con, thực ra, thiếu phụ đã suy nhược lắm rồi: không còn hơi sức nữa, không còn sinh khí nữa, mới có 26, 27 tuổi đầu mà đã đến thời kỳ cuối cùng của bệnh hư nhược. Nhưng vẻ đẹp vẫn còn hiện trên gương mặt trái xoan, với đôi mắt dịu hiền và sâu thẳm như đôi mắt của con gái, nhưng sáng hửng do cơn bệnh đang lên.

Liên hỏi mẹ.

– Mẹ muốn ăn chút gì không?

– Gì?

– Ở đây có nhiều hàng quà. Con đi mua cho mẹ quả chanh. Con sẽ về ngay.

– Thôi, con ạ. Nhà ta còn ít tiền lắm. Đừng tiêu phí. Con ra coi Bích Lư, đừng để nó ăn cắp cỏ của người ta.

– Khó giữ quá, mẹ ạ.

Liên ra chỗ đầu con lừa, cầm dây kéo nó lùi xuống cho xa xe cỏ. Lúc đầu con lừa vùng vằng không chịu xuống, lại cố tiến lên, nhưng Liên khẽ vỗ vào cổ nó và khuyên bảo nó nhẹ nhàng thì nó ngã hai cái tai dài xuống, vâng lời và đứng yên.

Bây giờ không phải bận tâm với con lừa nữa, Liên có thì giờ nhìn cảnh tượng chung quanh nàng. Dưới sông, ca nô và tàu dắt đi đi lại lại không ngừng, chỗ này dỡ hàng rộn rịp. Những cần trục cao lớn thò những cánh tay dài lều khều bằng sắt trên xà lan, bốc hàng hóa nhanh nhẹn như ta cầm bằng tay, đem xếp thành dãy dài trên bến nếu là những thùng rượu, hoặc đổ vào toa nếu là đá, cát hay than. Chỗ kia xe hỏa chạy ầm ầm trên đường sắt bao quanh thành phố, chân cầu che khuất bóng dáng thành Ba Lê trông xa như đám sương mù. Trước mặt nàng, nhân viên sở thuế đang làm việc, họ dùng những thuổn dài bằng sắt xâm vào những xe cỏ khô hoặc trèo lên những thùng rượu vang trên xe, khoan một lỗ, hứng rượu bắn tóe vào một cái chén bạc, nhắp thử vài giọt rồi nhổ ra.

Những cảnh mới lạ đó làm cho nàng mải ngắm, quên cả thì giờ đi qua.

Lúc đó có một em bé độ 12 tuổi, dáng điệu như một thằng hề, ở đoàn xe đi chợ xếp cuối dãy, lượn đi lượn lại chung quanh nàng đã đến 10 phút mà nàng không biết. Em bé làm quen.

– Con lừa đẹp quá!

Nàng không nói gì.

– Có phải giống lừa nước ta không? Con lừa kỳ quá, tôi chưa từng trông thấy bao giờ!

Thấy anh kia có vẻ tử tế, nàng đáp.

– Nó ở Hy Lạp đến đây.

– Ở Hy Lạp?

– Tên nó là Bích Lư.

– A! … Hy Lạp có xa lắm không?

– Xa lắm!

– Xa hơn nước Tàu?

– Không, nhưng xa, xa lắm.

– Vậy cô ở Hy Lạp tới đây?

– Ở xa nữa.

– Ở Tàu?

– Không. Chỉ có con Bích Lư ở Hy Lạp thôi.

– Thế cô đến đây dự hội Phế Binh?

– Không.

– Thế cô đi đâu?

– Đi Ba Lê.

– Cô sẽ gửi xe ở đâu?

– Ở các bãi trống trong phố Thành Cũ, người ta bảo thế.

Anh hề vỗ hai tay vào đùi và cúi mình về phía trước, kêu lên.

– Ô! Phố Thành Cũ!

– Đấy không có chỗ để xe à?

– Không phải thế.

– Là thế nào?

– Nơi ấy không phải dành cho cô, phố Thành Cũ khốn nạn ấy. Xe cô có đàn ông không? Những đàn ông sức lực để chống lại những nhát dao găm? Tôi muốn nói, muốn ở chỗ đó thì phải biết đánh đòn và biết đỡ đòn.

– Xe này chỉ có mẹ tôi và tôi thôi. Mẹ tôi lại đang ốm nặng.

– Cô cần đến con lừa này lắm phải không?

– Chính thế.

– Thế thì cũng chỉ ngày mai là con lừa của cô bị cướp. Đó là màn đầu. Rồi cô sẽ bị những tấn kịch sau. Chỗ ấy không tốt đâu, cô ạ. Đó là thằng Mập nó bảo trước cô như thế.

– Thực thế chứ?

– Thế ra cô chưa đến Ba Lê lần nào à?

– Chưa.

– Dễ hiểu lắm. Có lẽ những con cò mồi ở phố Thành Cũ nó xúi cô đến đó? Sao cô không gửi xe ở nhà ông Tư Mặn?

– Tôi không biết ông Tư Mặn.

– Ông chủ vườn Guy Ô ấy mà! Vườn rào kín, đêm cửa khóa. Cô sẽ không phải lo sợ gì. Ai cũng biết ông Tư Mặn có súng để phòng trộm cướp.

– Thuê có đắt không?

– Về mùa đông thì đắt vì ai cũng cần về Ba Lê. Nhưng bây giờ tôi chắc cô chỉ phải trả độ bốn mươi xu một tuần lễ, kể cả cỏ vườn cho lừa ăn, nếu nó thích cỏ gai.

– Nó thích ăn cỏ gai lắm.

– Nếu vậy thì hay lắm. Vả ông Tư Mặn không phải là người xấu bụng.

– Mặn, là tên ông ta à?

– Người ta tặng cho ông ta tên đó vì lúc nào ông cũng khát, khát rượu vang, trước ông làm nghề nhặt giẻ rách cũng khá lắm, sau ông bị què một tay không thể làm nghề bới thùng rác nữa, ông liền cho thuê vườn làm chỗ để xe. Ngoài ra ông lại có nghề buôn chó con nữa.

– Vườn Guy Ô có xa đây không?

– Không xa mấy. Ở Sa Lung, chắc cô biết?

– Tôi chưa đến Ba Lê bao giờ.

– Thế thì ở khu kia.

Anh ta giơ tay chỉ về phía bắc.

– Khi xe đi qua cửa đồn rồi, cô rẽ luôn sang tay phải, hết thành phố cũ, cô vào đại lộ Vanh Xen. Đi hết đường này cô rẽ sang trái và hỏi thì ai cũng biết vườn Guy Ô.

– Cảm ơn anh. Nhờ anh trông giùm con Bích Lư, tôi vào nói với mẹ tôi rồi ra ngay.

– Tốt lắm. Tôi sẽ bảo Bích Lư dạy tôi tiếng Hy Lạp!

Liên vào trong xe kể lại chuyện anh hề vừa nói cho mẹ nghe. Bà mẹ bảo.

– Nếu vậy thì không ngại gì nữa. Ta phải đi Sa Lung. Nhưng con có biết đường không? Con nên nhớ lát nữa là chúng ta ở trong thành Ba Lê rồi.

– Con biết rồi!

Lúc sắp ra, Liên lại đến cạnh mẹ, cúi xuống nói nhỏ.

– Con thấy nhiều xe ngựa trên bạt có ghi “Nhà máy Mạc Quang” và tên “Vĩnh Phan”, ở bến tầu trên những tấm vải che các hòm rượu vang con cũng nhìn thấy những chữ ấy.

– Không lấy gì làm lạ con ạ.

– Con để ý là vì nhìn thấy các chữ đó nhiều lắm.