Xin chân thành cảm ơn kiến trúc sư, nhà báo Vương Thừa Bình, nhà thơ Đỗ Trung Quân, họa sĩ Lê Thiên Hương.

Lời mở đầu

“Tinh thần và linh hồn nơi chốn được tạo ra từ những mối liên hệ bản chất, có tính gắn bó như máu thịt giữa người và vật. Cái phần đời đã sống, đã diễn ra ở đó tạo nên một thần khí bao phủ khắp nơi ăn chốn ở, bám chặt vào những chỗ ngóc ngách nhất, nó sẽ chả bao giờ mất đi đâu dù ta có xoay chuyển đồ vật hoặc chả làm gì cả, dù đi đi về về thế nào thì ở đấy vẫn cứ là cái không gian muôn thuở. Thế nhưng cũng vẫn là những chứng vật kia, lối sống cũ kỹ, niềm hoài cảm lúc nào cũng rưng rưng trong lòng ấy, nếu dịch chuyển đến một nơi chốn khác thì không bao giờ còn là chúng nữa.”

“Những cuộc di chuyển”

TẠ MỸ DƯƠNG

“Những bài viết, chỉ gọi là tản văn chắc không đúng, thôi thì cứ gọi thế, tập hợp trong khoảng 15 năm trở lại đây, chúng là những câu chuyện khác nhau về thành phố, không phải một mà nhiều thành phố trên thế giới. Với một kiến văn đáng nể, mỗi thành phố có một câu chuyện, mỗi vỉa hè có một câu chuyện. Nhưng thích nhất là nghe ông kể về lịch sử một ngôi nhà, ngôi nhà của ông nhưng cũng sẽ là ngôi nhà của nhiều gia đình như thế trong Hà Nội. Một cuốn biên niên sử gia đình được viết hay tuyệt. Những câu chuyện chỉ là ngăn ngắn, ‘‘Lụa Hà Đông”, về những phụ nữ trong gia đình ông, mang dáng dấp một cuốn tiểu thuyết, nếu cứ kéo đủ dài chữ cho từng số phận. Đọc xong Bên cạnh rong rêu, thấy lịch sử cả thành phố, với bao đời người từ xưa đến nay với bao lận đận”.

HÀ PHẠM

Nhà báo

Thay lời tựa

NHỮNG TIẾNG GÕ NHẸ VÀO KÝ ỨC

Để dành vỏ quýt, vỏ cam phơi khô thỉnh thoảng có vỏ Hồng bì xách ra ông lang Thủ Tạ “cho cháu đổi…” “Cháu muốn Cam Thảo hay Táo Tàu?” ông lang Tạ cân gói vỏ khô trên cái cân tay cân thuốc Bắc “5 quả Táo Tàu, Cam Thảo thì nửa lạng”.

Ông lang áo trắng như ông tiên mở hộc thuốc Bắc có dán giấy Hồng điều ghi tên thảo dược, mấy trái táo tàu gói trong giấy bản “Của cháu đây!”. Thằng bé đút túi quần đi học. Sướng mê.

Đấy là chuyện của nửa thế kỷ trước, khi thằng bé lên 8, lên 10. Sống khu chợ ông Tạ, cái chợ người Bắc di cư thứ gì cũng có: sấu, cốm xanh, bồ quân, hồng bì vv… Lớn lên mới một hôm tự hỏi “Ủa! sao đất nước còn chia cắt mà thứ gì của Hà Nội cũng có ở cái chợ này là sao nhỉ?” Hỏi rồi tìm câu trả lời, hóa ra những sản vật ấy đi vòng vèo đến Nam Vang - Campuchia, rồi từ Nam Vang vào Việt Nam đến những chợ người miền Bắc di cư. Rõ rồi, không thắc mắc nữa.

Mùi Hồng bì hàng chục năm nằm yên trong ký ức - Nó ngủ một giấc dài cho đến khi có người đánh thức: Tạ Mỹ Dương.

Mùi Hồng bì có lẽ là thứ khó mô tả hạng nhất trong các mùi, nó lướt qua khứu giác rất nhanh chỉ vài giây, nó không giống bất cứ mùi nào có tinh dầu trong những thứ vỏ có tinh dầu Bưởi, Quýt, Cam, Chanh… Nó bí ẩn như mùi hương của một phụ nữ bí ẩn. Đẹp mơ hồ, khiêu gợi mơ hồ, mùi da thịt cũng thơm nhanh đến tưởng như không có thật.

Ông kiến trúc sư họ Tạ này mô tả nó tinh tế bất ngờ mà cũng sexy bất ngờ cứ như nó không phải một loại quả mà là một phụ nữ tắm đêm, ẩn hiện trên bờ giếng quê một đêm trăng sáng xa xưa nào đó.

Viết về Hà Nội thì nhiều rồi, nhưng viết về Hà Nội tới nỗi ngửi được mùi khai của cái đường rãnh thời Tây, một Hà Nội vỉa hè dinh dính cả váng dầu mỡ hàng quán, một Hà Nội nhếch nhác bởi bao cấp, chiến tranh nhưng nhờ thế bỗng u hoài trong tranh, trong hội họa. Nhờ thế mà trong cái xô bồ, lộn xộn thanh lịch kề cận du côn, thanh nhã kề bên bỗ bã, bặm trợn. Một Hà Nội đỏm dáng lẫn nhà quê mà nếu không như thế một người cất Hà Nội trong tiềm thức như tôi bỗng một hôm giật thót mình…

Mùi Hồng bì vừa thoảng nhanh qua khứu giác.

Và một hồi chuông thỉnh sớm lúc 6 giờ sáng mang theo cả mùi hương trầm trên bàn thờ Phật - Gia tiên…

Thời gian như lùi về đâu đó, rất xưa… Của tôi - 60 năm trước ở Sài Gòn.

ĐỖ TRUNG QUÂN

Nhà thơ