Trước hết, Marley đã chết. Không còn mảy may nghi ngờ gì nữa. Viên mục sư kiêm thư ký kiêm trưởng ban tẩm liệm và than khóc đã ký giấy khai tử cho Marley. Scrooge ký lên đó. Tên lão - Scrooge[1] - quả thật thích hợp, nổi danh trong giới tài phiệt London[2], bởi lão mó vào đâu cũng hái ra tiền. Lão già Marley đã chết, chắc như đinh đóng cột.

Scrooge có biết Marley đã chết? Dĩ nhiên là biết. Làm sao mà không được chứ? Hai người là cộng sự của nhau từ lâu lắm rồi, chỉ là tôi không biết lâu đến thế nào thôi. Scrooge là người thừa hành kiêm văn thư, người được ủy nhiệm, người thừa kế, người bạn kiêm cả người than khóc độc nhất của Marley. Và dù không quá đau buồn trước sự ra đi của Marley nhưng quả thật Scrooge rất xuất sắc trong việc điều hành tang lễ ngay từ ngày đầu tiên và tiến hành mọi thứ thật long trọng, tất nhiên không quên chuyện mặc cả.

Nhắc đến lễ tang của Marley khiến tôi quay về vấn đề ban nãy. Rõ ràng, Marley đã chết. Các bạn phải hiểu rõ điều này kẻo câu chuyện mà tôi sắp kể ra đây chẳng còn gì thú vị nữa. Giống như nếu chúng ta không tin cha của Hamlet đã chết ngay từ khi vở kịch chưa bắt đầu, thì việc bóng ma của ông ấy, trong đêm hôm khuya khoắt, mình mặc áo giáp, tản bộ giữa cơn gió mạnh rét buốt làm táng đởm hồn vía cậu con trai nhút nhát cũng bình thường chẳng khác gì khi ta bắt gặp một quý ông trung niên nào đó đi đi lại lại trong nghĩa trang Saint Paul lúc trời tối.

Nhiều năm sau, Scrooge vẫn không xóa tên của Marley quá cố trên cánh cửa tiệm: Scrooge & Marley. Ai cũng gọi đó là tiệm của Scrooge và Marley. Thỉnh thoảng, cũng có một số khách hàng mới gọi Scrooge là Scrooge hoặc đôi khi là Marley, nhưng dù gọi tên nào thì Scrooge cũng sẵn lòng hợp tác cả. Với lão, gì cũng như nhau.

Nhưng than ôi, Scrooge lại là một kẻ vắt cổ chày ra nước! Một lão già tội lỗi luôn thèm thuồng, sẵn sàng quắp chặt, vét nhẵn, chộp lấy, giật phăng, vắt ép mọi thứ! Lão sắc lạnh như một hòn đá lửa mà không loại thép nào có thể chẹt ra được một tia lửa hào phóng; đồng thời lão lại bí hiểm, đơn độc và khép chặt như một con sò. Sự lạnh lẽo trong tâm hồn khắc lên khuôn mặt lão những đường nét già nua, vuốt nhọn cái mũi sắc lẻm, bóp hẹp đôi gò má, làm cứng nhắc dáng đi của lão; khiến đôi mắt lão đỏ sọc và làm cặp môi mỏng tái mét chỉ chực rít lên những lời lẽ thấu xương. Một lớp sương giá phủ kín mái đầu, hai hàng lông mày và hàm râu quai nón thô xoăn của lão. Ngày cũng như đêm, lão luôn mang theo bên mình nét buốt lạnh đó. Lão phủ giá băng lên văn phòng của lão trong những ngày oi bức và chẳng hề chịu làm ấm thêm dù chỉ một độ trong suốt mùa Giáng Sinh.

Cái nóng hay băng giá bên ngoài hầu như chẳng ảnh hưởng gì đến Scrooge. Không mặt trời nào sưởi ấm được lão; không thời tiết lạnh giá nào khiến lão rùng mình. Không ngọn gió nào tê buốt hơn con người lão. Tuyết rơi còn có lúc dừng; mưa rào còn có lúc tạnh, nhưng bão tố phong ba không bao giờ chạm đến được lão. Mưa rơi tuyết đổ có thể tự hào hơn lão ở duy nhất một điểm. Đó là, tất cả rồi cũng sẽ dịu xuống và qua đi, còn Scrooge thì chưa bao giờ!

Chưa từng có ai chặn lão trên phố để chào hỏi vài câu thân mật, như: “Ông Scrooge thân mến, ông có khỏe không? Hôm nào rảnh rỗi đến nhà tôi chơi nhé?”. Chưa có gã hành khất nào nài nỉ xin lão vài xu lẻ, chưa có đứa trẻ nào nhờ lão xem giúp mấy giờ, chưa có một người đàn ông hay phụ nữ nào nhờ lão chỉ đường lấy một lần trong suốt cuộc đời lão. Ngay cả những con chó dẫn đường cho người mù xem ra cũng biết rõ lão; mỗi khi thấy lão bước đến, chúng lập tức kéo chủ tránh ngay vào các lối ra vào của những ngôi nhà ven đường hay một khoảnh sân nào đó, đồng thời ve vẩy đuôi như muốn nói: “Thà mù còn tốt hơn là có đôi mắt ác quỷ như ông ta, ông chủ à!”.

Nhưng Scrooge chẳng thèm bận tâm! Lão chỉ thích có thế, lão luôn tránh né mọi người trên đường đời tấp nập này, luôn cảnh báo để mọi sự thương cảm phải tránh xa. Đó là tất cả những gì mà người biết chuyện gọi là “những đam mê” của Scrooge.

Đã lâu lắm rồi, vào một ngày tốt lành nhất trong năm nọ - ngày Vọng Giáng Sinh - Scrooge đang bận trong phòng tài vụ của mình. Trời rét buốt, ảm đạm lại đầy sương mù; lão nghe cả tiếng người đi trên phố, tiếng thở khò khè vì lạnh, tiếng vỗ vỗ vào lồng ngực hoặc tiếng giậm chân xuống vỉa hè cho ấm. Đồng hồ thành phố mới chỉ có ba giờ mà trời đã nhá nhem tối - cả ngày nay trời không có lấy một chút ánh sáng - sau khung cửa sổ của những văn phòng bên cạnh, ánh nến lập lòe chẳng khác gì các vệt hồng hồng bôi lên nền không khí nâu xỉn. Sương mù lấp kín từng kẽ hở, lỗ khóa và đặc sệt đến đỗi các nhà đối diện trông mờ mờ ảo ảo, dù đoạn phố này rất hẹp. Trông đám mây xám xịt ủ rũ che khuất mọi thứ, người ta có cảm giác thiên nhiên ở ngay đây và đang ùn ùn kéo đến.

Cánh cửa phòng tài vụ vẫn mở, vì thế Scrooge có thể để mắt đến viên thư ký đang ngồi sao chép thư từ trong cái buồng nhỏ bé, tăm tối trông không khác gì cái ngách. Ngọn lửa sưởi của Scrooge bé xíu, ấy vậy mà ngọn lửa của viên thư ký còn bé hơn nhiều, trông chẳng khác gì một hòn than. Tuy vậy, anh ta không thể khơi thêm lửa bởi Scrooge giữ cái hòm than trong phòng lão và ngay trước khi viên thư ký cầm xẻng xúc than bước vào thì lão đã biết tỏng ý định và giấu nhẹm đi. Bởi thế, viên thư ký chỉ còn biết quấn kín mũi và miệng trong chiếc khăn quàng cổ trắng, cố sưởi ấm bằng nến. Và dù trí tưởng tượng có phong phú, sáng tạo tới đâu, anh ta vẫn thất bại.

Bỗng có tiếng nói vui vẻ cất lên: “Chúc bác Giáng sinh vui vẻ! Cầu Chúa che chở cho bác!”. Đó là cháu trai của Scrooge, người đang tiến đến bên lão nhanh đến nỗi lão chỉ kịp nghe thấy giọng nói.

- Hừ! Thật ngớ ngẩn. - Scrooge lên tiếng.

Việc sải bước nhanh ngoài trời sương giá đã hâm nóng chàng thanh niên, khiến toàn thân anh ấm nóng; khuôn mặt anh hồng hào và điển trai, còn đôi mắt thì sáng long lanh, hơi thở tỏa ra những luồng khói.

- Giáng sinh mà ngớ ngẩn ư, bác? - Người cháu hỏi. - Cháu chắc bác không có ý nói như thế, phải không ạ?

- Tôi nói thế đấy, - Scrooge trả lời. - Giáng sinh vui với chả vẻ! Anh lấy quyền gì mà vui vẻ hử? Anh có lý do gì mà vui vẻ nào? Nghèo như anh còn chưa đủ sao!

- Thôi nào bác. - Người cháu vui vẻ đáp. - Thế bác lấy quyền gì mà sầu muộn kia chứ? Bác có lý do gì để ủ ê nào? Giàu như bác còn chưa đủ hay sao!

Trước sự hồ hởi của đứa cháu trai, Scrooge không có sẵn câu trả lời nào tốt hơn bèn lặp lại:

- Hừ! Ngớ ngẩn!

- Đừng cáu thế bác! - Người cháu trấn an.

- Thế ta làm gì khác được nào khi phải sống trong một thế giới đầy những kẻ ngu ngốc như thế này? - Ông bác đáp lại. - Giáng sinh vui vẻ! Biến đi cái Giáng sinh vui vẻ! Giáng sinh chỉ là lúc anh phải trả hóa đơn mà không kiếm được xu nào; là lúc anh già thêm một tuổi mà không dôi ra thêm được một giờ; là lúc phải cân đối sổ sách và nhận ra mọi khoản mục trong đó đều hết hiệu lực, hết giá trị sau mười hai tháng ròng. Nếu được làm theo ý mình, - Scrooge căm phẫn nói. - ta sẽ luộc chín những thằng đần luôn miệng nói “Giáng sinh vui vẻ” ngoài kia chung với món bánh pudding của chúng và chôn chúng với một chiếc cọc ô rô đâm xuyên tim[3]. Chúng đáng bị như thế!

[3] Trước thế kỷ 19, món bánh pudding Giáng sinh ở Anh được thực hiện bằng cách bòng hỗn hợp trong một tấm vải và luộc chín, giúp cho bánh có dạng tròn. Trước khi ăn, bánh được hấp lại cho nóng. Đến thời Nữ hoàng Victoria, bánh được hấp trong khuôn, rồi trút ra đặt trên đĩa phẳng, được trang trí bên trên bằng một nhánh cây ô rô.

- Kìa bác! - Người cháu nài nỉ.

- Này thằng cháu kia! - Ông bác lạnh lùng đáp. - Cứ giữ Giáng sinh theo cách của anh và mặc tôi làm theo cách của tôi.

- Gìn với giữ! - Người cháu lặp lại. - Bác có gìn giữ nó đâu?

- Hãy mặc tôi với nó. - Scrooge nói. - Cầu mong nó mang lại điều tốt lành cho anh! Tốt lành như nó đã làm cho anh đấy!

- Cháu dám nói với bác rằng cháu đã tìm thấy điều tốt lành trong nhiều thứ, dù đó chẳng phải là chuyện lời lãi. - Người cháu trả lời. - Giáng sinh là thời gian để ngừng lại, để tâm hồn chìm lắng trong bình yên, thư thả. Lúc nào cháu cũng xem Giáng sinh là một thời khắc tốt lành, không chỉ vì tên gọi và câu chuyện thiêng liêng của nó. Đó là lúc mở lòng ra mà vui vẻ, mà từ tâm, mà tử tế và bao dung; là dịp duy nhất trong suốt cả năm dài để đàn ông và đàn bà mở rộng trái tim đóng kín của mình, xem những người thấp kém như anh em với mình chứ không phải là một sinh vật khác loài. Vì thế, thưa bác, dù Giáng sinh chưa bao giờ cho cháu một mẩu vàng bạc châu báu nào, cháu vẫn tin nó đã mang lại cho cháu những điều tốt lành và mãi mãi vẫn như thế. Vậy nên cháu vẫn nói, cầu Chúa ban phước lành cho Giáng sinh!

Viên thư ký ngồi trong xó nhà vô tình vỗ tay tán thưởng. Nhưng lập tức nhận ra hành động không phải lúc của mình, anh bèn cời than và cố nhiên việc đó chỉ làm tắt nốt tàn lửa yếu ớt cuối cùng.

- Tôi mà nghe thêm một tiếng hó hé nào từ anh, - Scrooge dọa viên thư ký, - thì liệu chừng anh sẽ mất việc với Giáng sinh của mình đấy! - đoạn lão quay lại người cháu, nói thêm. - Quả là một diễn giả hùng hồn, thưa ngài! Tôi tự hỏi tại sao ngài không ứng cử vào Quốc hội nhỉ?

- Xin đừng giận, thưa bác. Thôi nào, mai bác đến ăn tối với bọn cháu nhé?

Scrooge nói lão sẽ đến gặp anh - vâng, thực tình lão đã bảo thế. Bằng vẻ mặt biểu cảm cao độ, lão hứa sẽ gặp người cháu ở địa ngục trước khi đến nhà anh ta.

- Nhưng tại sao lại thế chứ? - Người cháu thốt lên. - Tại sao?

- Thế sao anh lấy vợ? - Scrooge hỏi.

- Vì yêu.

- Vì yêu ư! - Scrooge làu bàu, như thể đó là điều duy nhất trên đời này nực cười hơn một Giáng sinh vui vẻ. - Chúc anh buổi chiều tốt lành!

- Kìa bác, nhưng bác chưa bao giờ đến thăm cháu trước khi cháu lấy vợ. Vậy tại sao giờ bác lại lấy lý do đó để từ chối không đến?

- Chúc anh buổi chiều tốt lành!

- Cháu chẳng muốn điều gì ở bác; cũng chẳng xin xỏ bác điều gì; tại sao chúng ta không thể là bạn của nhau kia chứ?

- Chúc anh buổi chiều tốt lành!

- Cháu rất tiếc, với tất cả tấm lòng của mình, khi thấy bác cương quyết như thế. Chúng ta chưa bao giờ cãi nhau, và cháu luôn ủng hộ điều đó. Nhưng cháu vẫn tôn trọng Giáng sinh và sẽ gìn giữ tinh thần vui vẻ của nó đến cùng. Chúc bác Giáng sinh vui vẻ!

- Chúc anh buổi chiều tốt lành!

- Và một năm mới hạnh phúc!

- Chúc anh buổi chiều tốt lành!

Ấy thế mà người cháu rời phòng không một chút giận dữ. Anh dừng lại ở cửa ngoài để chúc Giáng sinh viên thư ký, người tuy đang lạnh cóng nhưng vẫn còn ấm áp hơn Scrooge ở sự đáp lễ nhiệt thành.

- Thêm một gã nữa, - Scrooge lẩm bẩm khi nghe lỏm được những lời chuyện trò xã giao giữa họ. - một viên thư ký kiếm mười lăm si-ling[4] mỗi tuần với gánh nặng gia đình vợ con mà bày đặt chúc Giáng sinh vui vẻ. Chắc ta sẽ về hưu trong nhà thương điên[5] mất.

[4] Shilling: đơn vị tiền tệ Anh (không còn sử dụng). 1 si-ling = 12 pen-ni; 20 si-ling = 1 bảng Anh (pound).

[5] Bedlam: cách gọi rút gọn của bệnh viện St. Mary of Bethlehem, một bệnh viện tâm thần ở London. Ngoài ra, Bedlam còn được sử dụng nhằm nói về một nơi hoặc một tình cảnh om sòm, náo động và hỗn loạn.Vừa tiễn cậu cháu đi xong, anh nhân viên đểnh đoảng lại để cho hai người khác bước vào. Đó là hai quý ông béo tốt, ưa nhìn; họ đứng yên trong văn phòng của Scrooge, mũ bỏ xuống. Trong tay cầm đầy sổ sách và giấy tờ, họ cúi chào Scrooge.

- Đây là Công ty Scrooge & Marley phải không? - Một trong hai người cất tiếng trong khi liếc nhìn vào danh sách trên tay. - Tôi đang được hân hạnh trò chuyện với ông Scrooge hay ông Marley đây?

- Ông Marley đã chết bảy năm rồi. - Scrooge trả lời. - Ông ấy chết bảy năm về trước, đúng vào đêm này.

- Chúng tôi chắc rằng đức hào phóng của ông ấy vẫn được người cộng sự còn lại gìn giữ. - Người đàn ông vừa nói vừa trình giấy ủy nhiệm.

Chú thích:

[1] Scrooge: nghĩa là bần tiện.

[2] Change, hay the Royal Exchange: tên một tòa nhà ở London, là nơi giao dịch của giới thương nhân.Xin bạn lưu ý cho, tôi không có ý nói chết thì nhất thiết phải chắc như đinh đóng cột. Lẽ ra tôi phải nói là chắc như đinh đóng quan tài kia. Nhưng người xưa hẳn có lý riêng khi ví von như thế; và một kẻ vô danh tiểu tốt như tôi không nên xáo trộn nó làm gì. Bởi vậy, cho phép tôi được nhắc lại và nhấn mạnh rằng Marley đã chết, điều đó chắc như đinh đóng cột.