Lão lái đò lạ lùng, kỳ dị đẩy tôi ngã dúi dụi xuống cái bờ bên kia của sự sống. Bên ấy dòng nước đen ngòm là âm vang của tiếng gà ra rả mà cớ sao bên này cứ nghe như eo óc. Ôi chao! Vậy là sau khi tiễn các nhân vật của mình từ Lão Hạc, Chí Phèo về cõi âm, giờ đến lượt tôi tự tiễn mình.

Nếu không chắc mình đã chết, tôi không tin được rằng đây là vùng đất thiêng không bóng dáng sự sống. Cuộc sống, dù có là... sống mòn đi nữa cũng còn có ý nghĩa hơn cái chết. Từ con số không của kiếp người, tôi đang làm một cuộc hành trình về cái chiều âm vô cực của sự sống.

Kéo cao chiếc cổ áo sờn, tôi lầm lũi. Hai người mà tôi quyết tìm gặp cho được để trang trải món nợ ân tình là Lão Hạc và Chí Phèo. Lão Hạc ơi, chắc lão cũng thỏa lòng nhắm mắt vì mảnh vườn mà lão đã đánh đổi bằng cái chết vật vã của mình đã được tôi trao tận tay người thừa kế của lão. Còn anh Chí, tôi chắc anh giận tôi lắm vì tôi đã trót làm một việc mà nếu là tôi, ông Lỗ Tấn vĩ đại sẽ chẳng bao giờ làm. Tôi vẫn tin Lỗ Tấn: “Đời người, khổ nhất là tỉnh mộng rồi mà vẫn không tìm thấy đường đi. Giá như không tìm thấy đường đi thì đừng đánh thức người ta dậy làm gì”. Vậy mà... Chao!

Tôi xuất trình thẻ nhà văn của mình, xin được mượn sổ bộ của địa ngục để tìm người quen. Nhân viên giữ sổ bộ của cõi âm ngu ngơ nhìn tôi một chặp, lẩm nhẩm dòng chữ ghi trên thẻ rồi tự dưng cười toét miệng:

- Nam Cao à! Cha thằng Chí phải không?

Tôi sượng sùng gật đầu, có tạo trên cái mặt không chơi được của mình nét thân thiện.

Tay nhân viên đầy dương tính của cõi âm nhìn tôi từ đầu xuống chân, rồi ngước lên:

- Được! Có vẻ thiếu máu nhưng không đến nỗi. Nè, ông có biết truyện của ông đã được dịch và phát hành dưới này chưa?

Lần đầu tiên có một tác giả nghe tác phẩm của mình được dịch ra... cõi ngoài mà đầy đau khổ là tôi!

Tôi đẩy vấn đề về vị trí xuất phát:

- Tôi cần gặp Chí Phèo và Lão Hạc, nhất là Chí Phèo.

- Lão gì nhỉ? À... có đấy! Cái lão vừa xuống đây đã tất tả đi tìm một con chó chớ gì! Dễ thôi. Còn Chí Phèo! Ông có dắt hắn đi đâu thì dắt giùm. Cái thằng không cha không me, cái thằng chỉ có mỗi một nghề là... lương thiện! Đó là nghề lương thấp nhất ở đây. Hắn bị lương thiện hóa quá nặng không ai chơi được!

... Ra tôi cũng tìm được hắn! Hắn vẫn vất vưởng với cái cô đơn nội tâm của mình. Thiếu cái dáng khật khà khật khưỡng nhưng bộ mặt rạch dạo nào vẫn còn đó. Sững người nhìn tôi, chợt mắt hắn ánh lên vẻ tinh quái:

- Ông tìm cái thằng không cha không mẹ này hay bà ta?

Chao, giọng hắn cà khịa nghe mà đau!

Tôi nghe mắt mình cay cay. Đến nông nỗi này...

- Anh Chí...

- A...a! Tự lúc nứt ra từ lò gạch, ông là người thứ hai kêu tôi là anh Chí! Vậy ông đã gặp lão Bá Kiến chưa!

Tôi ngậm ngùi:

- Tôi đâu dè anh và Bá Kiến ở chung một chỗ!

Chí Phèo đưa tay thẫn thờ lần mấy vết rạch trên mặt. Hắn nhớ làng Vũ Đại ngày ấy. Nhớ giọng cười Tào Tháo. Mắt hắn xa xăm, đờ đi. Người hắn rúm lại. Rồi đột ngột, mấy vét rạch trên mặt hắn trống hoác như kẽ núi nứt nẻ. Hắn ngặt nghẽo:

- Tôi phỉnh ông chơi Cụ Bá lên trên rồi!

- Lên đâu?

- Lên thiên đuờng rồi! - giọng Chí sắc lại - Lão chỉ hơn đời ở khoản đẩy con em xuống địa ngục. Mà đây đã là địa ngục. Ở đây được cái là không ai thất nghiệp. Ông có lẽ cũng lên trên. Nhà văn thì làm quỷ gì ở đất này!

Tôi đang dở khóc dở cười không biết Chí đùa hay thật thì hắn đã gắt lên:

- Ông về đọc lại truyện của ông xem tôi có lần nào đùa chưa? Ừ, kể ra có lần tôi vuốt râu lão Tự Lãng, nhưng lúc đó tôi say. Chấp gì thằng say. Ông chẳng từng viết những thằng say và những thằng điên có bao giờ làm cái mà lúc ra đi chúng định làm!

Mắt Chí lại đờ đẫn:

- Tôi vẫn định tìm về làng Vũ Đại để hỏi ông một câu.

Tôi đỡ lời:

- Tôi biết. Câu hỏi của anh cũng là câu hỏi của lòng tôi.

- Không! Tôi không hỏi câu ai cho tao lương thiện đâu!

Tôi bối rối:

- Vậy anh định hỏi tôi câu gì?

Chí Phèo ôm mặt khóc rưng rức... Hắn đã đến tận cùng con dốc của cuộc đời. Mà không chừng hắn đang ở hướng xuất phát ngược lại của con dốc cuộc đời.

- Trước khi hỏi ông câu đó, tôi nói điều này: - Ông có biết tôi đã tự sát thêm lần nữa khi về bên này thế giới không?

Mắt tôi ầng ậng nước. Chao ôi!

- Anh Chí! Âm dương cách trở. Nhưng vì cớ gì mà anh lại hủy hoại đời mình lần nữa?

- Ông! Ông mà cũng nỡ hỏi tôi cái câu... đó! Ông - Đứa - chết - mẹ đã đẻ ra thằng Chí này!

Mắt hắn đỏ quạch, bên trong nhoè nhoẹt.

- Nhưng tôi không chết được, ông biết không, tôi không thể chết được. Người ta bảo tôi không ai được chết hai lần cả! Truyện của ông toàn kêu gào mọi người hãy cứu lấy con người, mang sự sống cho con người. Ông có biết có những kẻ muốn chết mà không được chết không? Có những kẻ chết rồi mà chưa từng được sống không? Có những kẻ chết rồi mà cứ phải sống không? Chao, tôi phải sống khi đã chết!

Tôi để mặc hai dòng nước mắt đuổi nhau lặng lẽ, cô đơn trên mặt mình. Ôi chao, đúng, tôi chưa nói hết được những khốn khổ đa dạng, quỷ mị của kiếp người. Nhà văn có là gì nếu anh không vẽ lên được đằng sau ánh trăng thơ mộng kia những tất tả, tơi bời của những xác sống.

- Anh Chí... Anh vẫn muôn đời là máu thịt của lòng tôi. Những người sau tôi sẽ viết vào giữa những dòng chữ của tôi những nỗi niềm tôi chưa nói hết, chưa lần ra được. Lúc nãy, anh nói là định tìm về làng Vũ Đại để hỏi tôi một câu. Anh hãy nói cho tôi yên dạ. Cho dù anh có bảo anh không thể là người lương thiện được nữa rồi nhưng tôi và độc giả của tôi vẫn tin rằng anh là người lương thiện nhất làng Vũ Đại. Bởi anh đã bán cái chết để mua sự sống; bán sự sống, bán cái đời lương thiện để mua đời lương thiện. Anh đã lương thiện từ ngày ấy!

Chí bỗng rú lên cười. A ha...a ha... Giọng Chí cất lên giữa cõi âm như một nỗi thét gào. Giọng cười Chí là một cơn giông thiếu nước nửa chừng.

- Vâng, quý hóa thật! Ngày xưa tôi lủi thủi bên túp lều ven sông vì lỡ làm kiếp quỷ dữ giữa bầy người. Bây giờ tôi vất vưởng không xó xỉnh dung thân vì trót làm người giữa bầy quỷ dữ. Ngày xưa đó đời tôi nào có ra gì nhưng cũng vun vén được một cái gì na ná như tình yêu. Ôi chao, còn bây giờ... Chao ôi cái giá của lương thiện. Ông khéo đùa thật! A ha... a ha.

... Nghệ thuật không cần phải là ánh trăng lừa dối, không nên là ánh trăng lừa dối... Nhưng nghệ thuật cũng sẽ không là gì cả nếu không ôm hết cái dữ dằn, cái đanh đá của cuộc sống - và cả cuộc chết nữa! Sẽ chẳng đi đến đâu một thứ nghệ thuật không thấy hết, không vẽ hết được cái bờ bên kia của hiện thực. Từ bờ vực rách nát, rối bời của một nỗi đau vừa hé miệng, tôi cô đơn đón nghe âm vang ùng ục của nước mắt Chí Phèo nhỏ muối xuống đầy ứ:

- Tôi nghe phong thanh giọt máu đau khổ của đời tôi đã tụ hình. Vậy thì, tôi hỏi ông, hu... hu... ở trên kia... nó có được làm người lương thiện chưa... hu... hu... nó có bị làm người lương thiện không?

Có tiếng sủa ăng ẳng mừng rỡ. Tự đằng xa, con Vàng cố vượt lên trên Lão Hạc, loăng quăng chạy đến... ★

HẾT