Lúc lớn lên tôi thấy ở làng mình có nhà họ Khưu. Cày ruộng đã mấy chục đơi, song nhà ấy vẫn tự hào là dòng dõi đế vương.Tổ phụ những người nông dân chất phác ấy là một vị vua ư? Khi đã có chút vốn liếng kiến thức, tôi liền bắt tay tìm hiểu lai lịch nhà họ Khưu. Mới biết là họ đang lưu giữ một hồ sơ gia phả đồ sộ. Một bản gia hệ bốn mươi tám đời của dòng họ Khưu.Và hằng trăm bản chép bằng chữ Hán và chữ nôm về thân thế sự nghiệp vị tổ phụ cùng những sự kiện lịch sử xã hội có liên quan đến con người từng là vua nước Chang Lang ấy. Một số ít bản không ghi niên đại và tên người chép. Có lẽ là những bản xưa nhất. Toàn bộ còn lại được chép rải rác từ triều Hậu Lê đến triều Nguyễn.

Tác giả là các vị khoa bảng con cháu nhà họ Khưu sống trong các triều đại trên. Các vị khoa bảng này chắc không ai ra làm quan, nên không thấy ghi chức tươc. Hầu hết các bản đều được ghi chú là dẫn lại sách vở bằng tiếng Chang Lang của các bậc tổ phụ, và rút từ cuốn sử tên Chang Lang Sử Lịch. Bản nào cũng chép rất công phu như những tác phẩm văn chương.

Thử phỏng tính thì vị tổ phụ nhà họ Khưu sống vào khỏang thế kỷ thứ mười, tức khỏang thời Lý nước ta. ( Bốn mươi tám đời ít ra cũng kéo dài trong chín mười thế kỷ ) Theo tài liệu này, Chang Lang là một tiểu vương quốc có nền văn minh khá độc đáo.Vương quốc đó nằm trong đất sau này là của vương quốc Chămpa, và sau này nữa là của Đại Việt ta. Còn làng tôi, nơi chôn nhau cắt rún của vị tổ phụ họ Khưu, cách Xương Quơn, kinh đô Chang Lang, khỏang hơn tám mươi dặm về phía tây nam.

Đọc xong hồ sơ gia phả họ Khưu, tôi bùi ngùi xúc động, cứ tưởng chuyện mới xảy hôm qua. Liền bỏ công dịch thuật những tư liệu vô cùng quí giá kia, và sắp đặt thành cuốn sách này.

ÔNG LÃO CHĂN TRÂU ĐẤT XUYÊN LÂM

Đấy là quan văn hầu Khưu Chiêu, vị đại quan của vương triều họ Hiêu. Tất nhiên về sau mọi người đều rõ. Nhưng lúc ông mới bỏ triều lui về quê chăn trâu, ai nấy đều sửng sốt. Có ai hỏi vì sao lại làm thế, thì ông đáp:

-Ở triều ta vô dụng.Về thế này lại ích hơn.

Rời triều đình là ông phủi sạch hai tay. Ngựa xe trả. Bổng lộc không màng. Đấy là ý ông muốn, chứ nào ai dám tước bỏ. Đến lúc về quê chăn trâu giúp con, đến tuổi năm mươi tư, ông mới nhận ra mình lạc loài trong dòng tộc họ Khưu. Ông cố ông là Khưu Viễn, cày ruộng, sinh nội ông là Khưu Điền, thợ mộc. Nội ông sinh cha ông là Khưu Tráng, vừa cày ruộng vừa làm thợ nề. Có lẽ cha ông muốn ông phải khác với tổ tiên, nên mới cho ông ăn học văn võ thành tài. Nghe xướng danh hôm trước, hôm sau có tin nước Vân Muôi xua quân xâm lấn. Vân Muôi cách Chang Lang một dảy Mi Sơn. Mà binh đội Vân Muôi đã đến ải Xương Linh, cửa ngõ phía nam của đất nước.

Quan tân khoa vũ hầu Khưu Chiêu lập tức được vua giao cầm quân chống giặc. Những năm binh lửa, ông vừa cỡi ngựa cầm cung, vừa soạn chỉ chiếu điều quân giúp vua Hiêu Lịch, tức vua cha của đương kiêm hoàng đế Hiêu Du. Quả tài năng ông chỉ đắc dụng một thời. Dẹp xong giặc, ông vua thông minh chính trực Hiêu Lịch chuyển ông sang ghế văn hầu để lo việc kiến thiết đất nước. Hăm tám năm bỏ vợ con lại quê nhà để theo phò minh quân, quan vũ hầu rồi văn hầu, Khưu Chiêu chẳng biết mệt mỏi.Vua Hiêu Lịch mất lúc Chiêu vừa đúng năm mươi ba. Sức còn cởi ngựa cầm cung. Song, phải gắng lắm ông mới ngồi lại ghế văn hầu với vua Hiêu Du được một năm. Con người làm nên triều đại. Nhưng cũng có thứ triều đại giết chết con người. Chiêu biết giờ ông trở nên vô dụng với đương triều. Nhưng ông tin đến đời con cháu ông sẽ khác đi.

“Chen chi chổ quan trường cho nhọc xác”.

Đứa trai lớn của ông là Khưu Châu đã nói thế. Bấy lâu Châu chí thú cày cuốc. Bỗng thấy cha rũ áo quan về quê, Châu cho là mình đã nghĩ đúng. Nhưng quan văn hầu Khưu Chiêu thì khác. Nước phải có triều chính. Dân sướng khổ là do ở vua quan. Ông đã lỡ đi con đường khác với tổ tiên. Nên giờ lại muốn đứa trai thứ Khưu Luân tiếp bước mình.