Guy Haines, kiến trúc sư tài năng, đang vất vả muốn ly hôn cô vợ Miriam để chạy theo người tình Anne.

Charles Bruno, vô công rỗi nghề, rượu chè be bét, đang căm hận ông bố.

Cả hai cùng gặp nhau trên chuyến tàu định mệnh. Ban đầu Guy chẳng ưa gì Bruno, nhưng trước sự nhiệt tình của hắn, Guy theo Bruno vào toa của hắn. Sau vài ly rượu cả hai cùng bộc bạch những nỗi đau khổ của nhau. Thế rồi Bruno đề xuất một phương án mà theo hắn là tuyệt đối kín đáo, đảm bảo 100% cảnh sát không lần ra được. Guy và Bruno sẽ giết người hộ nhau. Bruno giết chết Miriam, đổi lại Guy giết chết bố của Bruno. Cả hai như thế sẽ được giải thoát khỏi nỗi đau khổ của nhau. Chia tay nhau Guy cứ nghĩ rằng đó chỉ là những gì Bruno ba hoa trong cơn say. Ai dè vài ngày sau Bruno bóp cổ giết chết Miriam. Tới lúc này Guy mới biết hắn không nói đùa.

 

Từ đầu đến cuối Người Lạ Trên Tàu là những dằn vặt tâm lý, giằng xé, mâu thuẫn trong nội tâm của cả Guy lẫn Bruno. Không ngừng bị Bruno đeo bám, quấy rầy, ảnh hưởng đến cả cuộc hôn nhân mới lẫn sự nghiệp đang lên, Guy vật vã tìm cách dứt bỏ, thoát khỏi Bruno nhưng không nổi. Không như các tác phẩm trinh thám khác, Người Lạ Trên Tàu với cấu tứ lạ lẫm, chỉ tập trung khắc họa tâm lý, hung thủ lộ ra ngay từ đầu, dễ khiến độc giả cảm thấy mệt mỏi với những suy nghĩ biến thái của cả hai. Mâu thuẫn này chồng chéo với giằng xé kia. Mà chủ yếu là những suy nghĩ của Guy. Từ một thanh niên ham mê kiến trúc, lương thiện, vướng phải cô phải cô vợ ngoại tình, bản thân thì đang say đắm trong tình mới với Anne nhưng cũng gặp nhiều trắc trở vì anh chưa ly dị được vợ, Guy dần biến thành kẻ sát nhân. Anh không ngừng vật vã thoát khỏi Bruno, vật vã tự vấn lương tâm, vật vã che dấu tất cả mọi dấu vết. Cả truyện như chẳng có Guy, chẳng có Bruno. Mà chỉ như một kẻ tự đối thoại với chính tâm ma của mình mà thôi. Đừng bao giờ nói rằng anh lương thiện đến chết, chẳng qua tâm ma của anh chưa có cơ hội vùng lên mà thôi.

Patricia Highsmith đã lột tả xuất sắc tâm lý méo mó, mâu thuẫn đến ngột ngạt của cả Guy lẫn Bruno. Một đằng thì chỉ muốn cuộc sống lương thiện, luôn tự cho rằng giết người là hành vi ghê tởm. Một đằng thì biến thái, luôn cho rằng giết quách kẻ nào đó mình ghét, hay kẻ nào đó đang hành hạ người mình quen biết là giải pháp tốt nhắt. Truyện là chuyến viễn du không hề dễ chịu, luôn căng thẳng vào đầu óc, vào suy nghĩ những kẻ tâm trí không bình thường như Guy và Bruno. Guy, một kẻ có tất cả, có quá nhiều thứ để đánh mất, mềm yếu, nhu nhược nỗ lực đến cùng để che giấu, không ngừng tự ru bản thân rằng mọi thứ rồi sẽ ổn, chỉ cần anh ta nhu nhược thêm chút nữa. Bruno, một kẻ chẳng có gì ngoài… Guy và bà mẹ. Hắn chẳng cần gì, suốt ngày chìm trong hơi men. Chỉ khi gặp Guy và cái kế hoạch giết người kiệt xuất kia bộc lộ ra, đời hắn mới có ý nghĩa. Kiếp người cô độc đến cùng cực như hắn rất sợ mất hết hai điều có ý nghĩa duy nhất trong đời hắn. Giữa Guy và Bruno hình thành mối quan hệ quái dị. Yêu cũng không phải, đồng tính cũng không hẳn, quý nhau cũng không, luôn e sợ nhau, luôn muốn giết nhau, luôn muốn tố cáo nhau nhung cũng không thể thiếu nhau. Như hai mặt của đồng xu, như thể hai con người trong một, như thể tâm ma trong mỗi con người. Suốt cả truyện tôi chỉ mong Guy phẫn nộ lên một lần, cầm súng chĩa thẳng vào Bruno và bóp cò, hay dũng cảm tố cáo hết tất cả để thoát khỏi Bruno vĩnh viễn. Nhưng không, anh chấp nhận để Bruno thao túng mình. Tâm ma của mỗi người chúng ta một khi để nó sống dậy, sẽ cực kỳ khó rút dao chặt bỏ. Bởi nó đã lớn quá to như một mụn nhọt, một khối u, mà nếu chặt bỏ sẽ có quá nhiều thứ phải đánh mất. Cả truyện là toàn bộ quá trình anh đấu tranh, giằng xé với tâm ma, bảo vệ trong tuyệt vọng tất cả những gì anh không thể để mất.

Tác giả viết rất chậm rãi, từ từ miêu tả quá trình tâm ma của Guy, tức Bruno, dần dần lớn lên trong tâm trí Guy, chi phối toàn bộ cuộc sống của anh. Đôi khi anh thỏa hiệp, nhưng đôi khi anh tức giận, căm thù Bruno tuy nhiên vẫn không đủ can đảm gạt bỏ nó. Người Lạ Trên Tàu là quá trình nuôi dưỡng tâm ma và để nó chiếm hữu, chiếm đoạt toàn bộ thần trí và quyết tâm của mình. Phải nói với bạn đọc nào quen với nhịp độ trinh thám nhanh, gấp gáp, với những pha bắn giết hay máu me, sẽ không thể kiên nhẫn đi hết hành trình này với Patricia Highsmith. Phải nói kỹ thuật đặc tả tâm lý của bà trong cuốn này là xuất sắc. Diễn biến, xung đột tâm lý của một trái tim lương thiện dần dần tha hóa, nhúng chàm hiện lên đầy đủ cung bậc. Hành trình đầy mệt mỏi nhưng thỏa mãn. Phải mất 3 tuần tôi mới nhai xong được Người Lạ Trên Tàu. Toàn bộ quan điểm của bà được thể hiện đầy đủ ở chương cuối cùng, trong cuộc trò chuyện giữa Guy với Owen Markman, tình nhân của vợ Guy. Phải chăng ai cũng có thể trở thành kẻ sát nhân? Phải chăng trong cuộc đời mình ai cũng từng có mong muốn giết chết một ai đó? Phải chăng trong tim ai cũng tồn tại một tâm ma? Phải chăng ngay cả ý nghĩ giết người nào đó trỗi lên trong tâm trí ta, tức là ta đã để cho tâm ma khống chế?

 

Đừng bao giờ nghĩ rằng bạn không thể nào làm điều ác. Chẳng qua bạn chưa có cơ hội mà thôi.