Thân tặng Mẹ, để kỷ niệm những

ngày nghèo khó ở Cẩm Giang, mẹ

phải thức khuya dậy sớm đi cân

gạo để nuôi chúng con ăn học.

N. L.

Trời lạnh và gió rét. Nhung lắng tai một lúc lâu nhưng chỉ nghe thấy tiếng thở đều đều của chồng nằm bên cạnh. Sẽ nhấc mép chăn, nàng ngồi dậy rất nhẹ để khỏi làm mất giấc ngủ của chồng, đi lần ra phía cái bàn con tìm bao diêm. Nàng châm đèn, vặn bấc cao dần dần sợ ánh sáng đột ngột làm chói mắt chồng rồi lấy một hoa cỏ ở hàng chị Nguyệt cho mấy đứa bé.

Nghĩ đến Nguyệt, Tráng mỉm cười nói:

- À hàng chị Nguyệt. Mợ không cần đưa tiền, chị ta không bao giờ lấy tiền của cháu. Để cháu con nằm. Giữa giường, Nhung chỉ thấy hiện ra một đống chăn, không có một cái đầu nào hoặc một bàn tay nào thò ra ngoài.

- Ngủ thế này thì ngạt hơi chết.

Nhung mỉm cười gật gật đầu vì nghĩ đến ba đứa con suốt ngày đánh đấm nhau chí chóe bây giờ ôm ghì lấy nhau ngủ một cách rất yên lành hòa bình; nàng kéo lại cái màn che cho kín gió rồi ra sau nhà đun nước rửa mặt, vừa đun vừa giơ tay hơ trên bếp sưởi. Má nàng nóng ran và hồng lên vì ánh lửa nhưng hai cạnh sườn vẫn lành lạnh, nàng quặt tay kéo mép tà áo cánh bông áp mạnh vào lưng cho ấm.

Trong lòng tuy vui háo hức nhưng Nhung vẫn lo sợ: sáng hôm ấy là sáng đầu tiên nàng đi cân gạo, bắt đầu một công việc chưa làm bao giờ. Nhà túng quá rồi nếu không cân được nhiều gạo giao cho người ta, không kiếm được đủ lời để chi tiêu thì đành bó tay không biết xoay sở ra sao. Bích, chồng nàng đã gần hai năm nay đi kiếm việc nhưng làm ở đâu cũng chỉ được ít lâu lại bị người ta thải ra. Có lần Bích ra đi biệt tích sáu tháng liền; Nhung tưởng chồng mình bỏ đi hẳn. Vì cớ gì? Nàng cũng không hiểu, chỉ biết ngấm ngầm buồn khóc, nhất là những buổi tối lúc đi nằm. Thấy cái gối không của ngươi chồng yêu đặt cạnh, nàng ôm lấy gối áp vào má và hít ngửi cái mùi tóc quen thuộc. Tuy nàng cố ý không giặt áo gối để giữ lấy hai, ba... Nguyệt thấy Tráng ngắm nét mặt mình lại càng cau nét mặt lại. Ngẫm nghĩ một nghĩ một hồi lâu, rồi Tráng nói:

- Hừ người thế mà cũng có duyên.

Nguyệt giơ đòn gánh đập vào lưng Tráng một cái nhiều người về thăm Bích; những người nàng không hề thấy mặt một lần nào nhưng gặp Bích đã thân với Bích, như những người bạn lâu năm. Họ thì thầm bàn tán với Bích có khi cả đêm không ngủ. Tuy những người bạn đó tính xuềnh xoàng và tỏ ý chỉ thích ăn cơm với rau dưa nhưng bổn phận làm có ý mua thật.

- Một xu năm. Hôm nay kẹo ngon lắm.

- Cho tôi mua hai hai xu. Hai xu thì bao nhiêu nhỉ?

- Hai xu thì mười chiếc. Có thế mà cũng không tính ra.

Tráng lẩm bẩm:

- Nhưng chỗ tôi với người ở với chị, chị cho thêm hai chiếc là mười hai chiếc tất cả. Có được không?

- Ừ cho nhà anh thêm hai chiếc.

- Thế à, chị. điều gì không vừa ý, nên từ dạo ấy không đi đâu nữa mà cũng không nghĩ cả đến việc đi tìm chỗ làm. Hôm nào vay đâu được ít tiền, Nhung lại mua rượu, sắm thức nhắm ngon rồi hai vợ chồng cùng uống rượu với nhau. Rượu ngà ngà say, Bích ngâm thơ cho vợ nghe; giọng ngâm của Bích nổi tiếng là hay từ lâu trong chốn bạn bè của chàng cũng như của Nhung.

Cách đây ba ngày, bà chủ hiệu Vĩnh Phát đã bỏ vốn để Nhung đi cân gạo lại cho nàng mượn cân, Nhung đã thuê được căn lều cân gạo tuy cách nhà gần cây số nhưng ở vào một địa thế rất thuận tiện.

Nhung rửa mặt xong vào nhà mở tráp đếm lại tiền, xếp đặt cho có thứ tư để khi trả tiền các người hàng xáo được mau chóng và không lầm lẫn. Nàng lấy khăn trùm đầu, tay cắp tráp tiền, tiến về phía Bích nằm, đặt lên trán Bích một cái hôn rất nhẹ cho chồng khỏi thức giấc rồi gọi người nhà dậy.

- À, thưa mợ, hôm nay mợ đi cân gạo. Nhưng còn sớm quá.

Nhung đáp:

- Càng đi sớm càng đón được nhiều hai chiếc kẹo lúc nãy.

- Chị bán cho tôi ba xu.

Vừa nói, Tráng vừa bỏ ba đồng xu rơi xuống mẹt. Nguyệt ngạc nhiên hết lạnh nên Nhung phải đi thật mau cho ấm người. Ra tới dãy phố cân gạo, Nhung thấy bà phán Trình, bà trợ Thân đã ra nhưng đương sửa soạn chưa bắt đầu cân. Bỗng Nhung chớp mắt nhìn một cách ngạc nhiên vui sướng; ở trước muốn mở của xe chạy thoát biến ra ngoài, không dám ngồi đó thêm phút nào. Chú có cảm tưởng như có người đang theo dõi chú từng hành động. Chú quay quắt nhìn trước, nhìn sau. Chú sợ em đang gài bẫy. Nguyệt mới dám chắc là sáng nay đã thật bán được kẹo. Nguyệt nhìn theo Tráng, mỉm cười. Lúc nãy đáng lẽ gói mười tám chiếc nàng bớt đi hai chiếc Tráng có một người nào thế mà cửa hàng cân gạo của bà đồ Minh xưa nay vẫn có tiếng là đông khách nhất. Chính lúc thuê nhà bác Tẹo, Nhung vẫn lo ngại về điều ấy và bà đồ Minh cân gạo đã lâu năm, quen thuộc nhiều, tính nết lại rất khéo léo mềm mỏng.

Nhung cúi đầu lễ phép chào bà trợ Thân và bà phán Trình.

- Con gái nuôi của tôi đấy; mợ ấy thực đảm đang. Chồng bị thất nghiệp...

Những tiếng sau cùng của bà trợ Thân, Nhung không nghe thấy vì tiếng những người bán hàng xáo nhao nhao nổi lên một loạt:

- Mợ để cháu mở hàng cho mợ.

Tráng vội vàng đáp:

- Thưa mợ cháu không biết.

- Lại cướp giật kẹo có phải không. Nhiều thế này người Đạt đã tới thật sớm; bác mưu mô với Tráng, người Nhung thuê để phụ giúp việc, nên đã đặt hai bị gạo của bác lên trên mặt cân và bác đứng chống tay vào đòn gánh, canh không cho ai nhấc xuống. Bác vốn quen biết Nhung từ lúc Nhung chưa lấy chồng, nên nghe tin nàng cân gạo, bác vui mừng lắm và nhất quyết mở hàng cho Nhung.

Thấy mọi người có cảm tình với mình, Nhung vừa sung sướng vừa hồi hộp. Nàng hơi ngượng ngập rút trong túi ra một cuốn sổ tay và bút chì vì nàng không quen dùng bàn tính. bật lên cưìri:

- Anh Tráng nói dối nhớ. Anh đã mua ba xu mười tám chiếc. Thôi tôi trả anh ba xu. Thế là đáng lẽ anh biếu các em kẹo lại ngồi xuống ghế, cái tráp đặt trên hai đùi dùng làm bàn viết.

- Nào, ai mở hàng cho tôi bây giờ?

Những tiếng “cháu”, “tôi” nổi lên chung quanh nàng, bác Đạt khó chịu vì không thấy Nhung nhìn mình. Nhưng bác không đời nào chịu để ai bỏ gạo của bác xuống cho người khác mở hàng. Nhung đã biết là bác Đạt có gạo để trên cân; vốn biết bác từ lâu và vẫn mến bác vì tính thẳng thắn - tuy hơi bướng - nên nàng cũng muốn bác mở hàng mình và cho đó là sự may mắn. Giá bác còn đứng ở xa, Nhung cũng gọi đến, nhưng muốn được lòng cả mọi người, nàng vẫn không nhìn bác Đạt đưa mắt và mỉm cười với tất cả mọi người.

- Ai thì tôi cũng muốn để mở hàng nhưng không biết chọn ai, vậy người nào đến trước nhất thì mở hàng cho tôi.

Bác Đạt cũng đưa mắt nhìn tất cả mọi người, nhưng lườm họ và tỏ cái đắc thẳng của mình, Nhung giơ tay xê dịch quả cân: tuy chưa quen nhìn gạo mà biết được đúng số cân nhưng nàng cũng đoán hai bị gạo của bác Đạt độ bốn mươi cân. Nàng xê quâ cân đến nấc năm mươi vẫn thấy cán cân bong lên; nàng vừa xê quả cân vừa lẩm bẩm:

- Bác Đạt còn khỏe nhỉ gánh nổi hơn năm mươi cân tây gạo.

Nhung xê quả cân đến nấc năm mươi lăm vẫn thấy cán cân bổng.

- Lạ nhỉ hay là cân hỏng?

Nàng ngửng lêu nhìn bác Đạt, bác Đạt nói:

- Thế nào ấy chứ chỗ gạo của cháu chỉ độ bốn mươi cân thôi.

Bỗng Nhung bật lên cười:

- Trời đất ơi! Thảo nào gần sáu mươi cân. Tôi có mua đòn gánh và cả người bác đâu.

Lúc đó bác Đạt mới chợt thấy mình đương đứng tựa cả người vào cái đòn gánh mà đầu đòn gánh lại chống lên mặt cân.

- Ồ, thế mà cháu không biết.

Mọi người đều nhao nhao lên, cười nói một lúc. Có tiếng người bảo bác Đạt xấu tính, mặt nhìn ra đã thấy lũ con nhặt gươm que và bắt đầu cuộc hỗn chiến. Nàng lắc đầu, mỉm cười; đã bao lần rồi, dùng đủ mọi phương pháp mà không sao là ai thì bác sẽ đập một cái mạnh vào đầu cho bõ tức, nhưng không chắc hẳn là ai nên bác đành hạ đòn gánh xuống. Nhung bật cười:

- Bác định sinh sự đánh nhau ngay trong lúc tỏi khai cân?

- Nhưng mà cháu tức lộn ruột. Nó lại dám bảo là cháu đánh lừa mợ. Thế còn trời đất nào nữa không? Thế mợ, mợ có bảo là cháu định đánh lừa mợ không?

- Thì chính bác đã nói với tôi là của bác chỉ độ bốn mươi cân thôi.

- Đấy nhé, có mợ làm chứng nhé... Cha đời vạn mớ đứa nào vu oan cho chồng vẫn hằng lo những việc “đại sự”, mình là đàn bà không được dự bàn vào. Tình thế ấy khiến người vợ kính phục chồng và giúp người chồng bác chửi vì bác nghĩ chửi thì chắc chắn lọt vào tai người nói. Nhung lại can:

- Không đánh nhau bác lại xoay ra chửi nhau thì cũng thế. Thôi, ba mươi bảy cân vào đổ gạo đi.

Hết việc bác Đạt, lại đến hai người khác cãi nhau: tuy là một người đàn ông và một người đàn bà nhưng cả hai đều khỏe ngang nhau và cùng đặt được thúng gạo và cân đều nhau, nên không ai chịu nhường ai, miệng thì nói còn tay thì ấn thúng gạo, cứ giằng co như thế một lúc lâu. Nhung mỉm cười vì thấy họ tranh nhau để được cân sớm một tí mà lại thành chạm gấp mấy không tranh nhau. Nhưng Nhung cũng không khỏi cắn chặt hàm răng, cứng cả gân người như lấy sức hộ người đàn bà khi thấy người đàn bà đã đẩy được thúng gạo của người đàn ông ra gần khỏi mặt cân. Nàng cũng muốn cho người đàn bà thắng và thấy vui thích khi người đàn bà đẩy được thúng gạo của người đàn ông xuống đất và phủi tay, sửa lại khăn, mỉm cười với nàng. Cân xong, Nhung lại thấy một người đàn bà khác đặt được thúng gạo của mình lên cân trước người đàn ông. Người đàn ông có vẻ tức lắm, nhắc thúng gạo của mình đặt trên thúng gạo người kia lấy cớ là đã lỡ lượt trước thì lượt này phải được cân. Lý người đàn bà cũng cứng: ai đặt được gạo lên cân là được cân trước. Rồi hai người cãi nhau một hồi, không ai chịu ai. Sau mọi người chung quanh đều nói người đàn ông trái. Nhung cân xong cho người đàn bà, lại đợi xem lần này người đàn ông có cho được gạo mình lên cân không hay lại bị người khác tranh mất.

Bây giờ Nhung mới biết là họ cần tranh nhau: giá nàng có gạo đem cân nàng cũng phải tranh, không phải vì sớm được một lúc nhưng bị như người đàn ông kia thì tức chết.

Thế là Nhung bận rối rít; xê quả cân, tính giá tiền, bốc gạo xem, đếm tiền trả họ và bận nhất là hồi hộp xem họ tranh nhau, xem họ cãi nhau đến vui. Được cái hôm nay giá gạo số chẵn nên nàng làm vì chồng nàng làm ở sở nào lâu lắm chỉ ba bốn tháng là bị ngươi ta mời ra vì bất lực.

Nàng lấy keo hoa cỏ đưa Bích ăn tráng miệng, chỗ Nhung cất tiếng to và nói vui vẻ:

- Mợ Bích ơi, mợ tranh hết cả khách hàng của tôi rồi.

Nhung ngẩng lên nhìn bà đồ Minh; thấy mặt bà ta có vẻ vui một cách thực tình nàng cũng vui vẻ cười lại với bà ta; hôm nay nàng thấy ai cũng tử tế với mình.

- Bà cứ nói thế. Hôm nay khai cân ai cũng đến mở hàng cho tôi.

Nhung khó chịu là vì cửa hàng bà đồ Minh vắng khách nên bà nói chuyện luôn mồm. Nhung đã bận tíu tít lại phải chú ý lắng tai nghe rõ bà nói khôi hài về tủi thân, lỡ sơ ý phạm vào lòng tự ái của chồng thì chồng sẽ bỏ đi, cho dẫu biết là ra đi phải chết đói chăng nữa. Đã có một lần, độ ấy nàng Thế à bà?

- Thế cơ à?

- À ra thế.

- À thế đấy.

Đến chín giờ sáng thì người đến đổ gạo đã vãn. Nhung lúc đó mới thấy mỏi nhừ cả vai và cánh tay phải. Hai đùi nàng gần như bị tê liệt, nàng đứng lên vươn vai, thấy hơi chóng mặt nặng đầu và cho là vì tại xem họ tranh nhau, cãi nhau nhiều quá. Nàng định ngày mai cũng phải bắt chước các bà kia, nghĩa là cứ thấy gạo ở trên cân thì cân, đừng để ý đến mọi người. Họ muốn cãi nhau, đánh nhau, đâm chém nhau để được gạo lên cân là việc của họ. Nàng mệt một phần vì hồi hộp xem họ tranh nhau và cứ lấy gân, cứng người như là chính nàng phải tranh với họ.

Quay nhìn vào trong nhà, nàng thấy hai đống gạo trắng và đỏ đã lên đến nửa cột nhà và chân hai đống gạo đã gần chạm vào nhau. Mai có lẽ phải vây vót. Mệt nhưng Nhung cũng phải vào trong nhà, giữ miệng bao để Tráng đổ gạo. Nàng thấy Tráng chăm làm, săn sóc công việc từng ly từng tí và lúc nào cũng vui tươi, làm vừa lòng cả mọi người. Tráng nói với Nhung giọng vui vẻ:

- Chưa nhà nào một hôm mà cân được nhiều thế này, mợ ạ!

Nhung nói:

- lấy Bích, đánh thức chàng dậy, vừa nức nở khóc vừa xin lỗi chồng vì những lời gay gắt mấy hôm trước. Bích cũng khóc theo, hai người áp má vào nhau cùng nhau mỉm cười làm lành. Sau việc xảy ra ấy, hai vợ chồng lại càng yêu nhau đằm thắm cử động một cách khác và làm một việc nặng nhọc hơn có lẽ không mệt nữa. Thế là nàng ra xúc gạo; một lúc lâu nàng phải cởi cả áo cánh bông, và mồ hôi ra lấm tấm ở trán. Công việc ấy tuy mệt nhưng nàng thấy trong người nhẹ nhàng dễ chịu hơn và hết nặng đầu. Nàng lại ra xúc gạo không ngừng tay, làm cho Tráng cũng lấy làm lạ về sức khỏe của nàng. một nụ cười sung sướng.

- Mới đi cân chưa quen mỏi nhừ cả tay cả lưng. Sáng nay dậy sớm thành buồn ngủ quá.

Nàng align="justify">- Kìa anh Tráng, sao anh không xúc gạo lại để mợ ấy xúc?

- Bẩm bà, mợ con đòi xúc, nói cầm miệng bao mỏi tay.

Nhung rướn thẳng người lên, lấy tay gạt mồ hôi trán. Bà trợ Thân nói:

- Hôm nay mợ cân dễ đến gần trăm bạc.

- Vâng, thưa bà cháu chưa tính nhưng cũng đến gần chín mươi đồng rồi.

Bà trợ và bà đồ đi khỏi, Nhung mỉm cười sung sướng. Lúc đó nàng mới thấy đói vì từ sáng chưa ăn gì; vả lại nàng cũng mê mải với gạo quên không nghĩ đến ăn. Nàng định bụng cố nhịn đói, lát nữa giao gạo xong nàng sẽ rẽ qua chợ mua sứa vì nàng rất thích ăn sứa và Bích lại còn thích hơn nàng. Nhung vội vàng cúi xuống nhặt cái thau xúc gạo vì nàng thấy Tráng đứng mở miệng bao chờ đợi. Xúc được mấy thau, Nhung bỗng ngừng lại và mỉm cười nhìn Tráng. Tráng không hiểu tại sao Nhung lại mỉm cười với mình, chàng mở miệng bao cho thật rộng, ung dung đứng đợi, làm như Nhung thuê mình chỉ cốt để giữ miệng bao, còn việc xúc gạo nặng nhọc thì là việc Nhung phải làm mọi việc chàng lúc đó không để ý đến chuyện gì cả nhưng hai con mắt chàng, có lẽ vì thói quen từ lâu, nên có vẻ như đương trầm ngâm suy tính những việc “đại sự” không bao giờ đến trong đời chàng.