KINH thành Thăng long, một đêm về mùa hạ. Sang giờ Hợi mấy tiếng trống cầm canh vừa điểm xong, thì xa xa mội hồi tù và rúc lên nghe buồn rầu áo não. Trời tối đen như mực. Ngoài phố lác đác một vài khách bộ hành cầm đuốc lủi thủi đi. Thỉnh thoảng, một toán lính tuần rầm rập qua, kéo lê gươm sền sệt, ánh lửa loang loáng chạy trên hai mặt đường lởm chởm những đá sỏi.

Chung quanh Hoàng cung những chiếc đèn lòng thắp sáng rực, chạy vòng theo bức tường thành trên hai hàng giây kết bằng lụa bạch, trông như một vòng lửa đỏ. Lính túc vệ chia nhau canh gác các ngả đường, hay túm tụm lại nói chuyện phiếm trong các chòi canh, tay vẫn không rời thanh mã tấu. Cách hoàng cung độ vài trăm bước, xế về phía tay trái, là dinh thự của Vũ xuyên hầu Mạc đăng Dung, gồm có những tòa nhà gỗ xây dựng rất kiên cố, rải rác trên một khu đất rộng độ non 2 mẫu. Trên con đường từ dinh Vũ xuyên hầu đến Hoàng cung, cứ cách vài chục bước lại có một tốp lính gác, đèn nến như sao sa, xe ngựa đỗ ngổn ngang từng dẫy dài. Trong Mạc phủ, hàng nghìn ngọn bạch lạp chiếu sáng rực. Hết thẩy các quan đều được triệu tập đến dự tiệc. Mạc đăng Dung ngồi ở trên cao, các tướng sĩ thủ túc đứng hầu xung quanh còn ở dưới các đình thần chia nhau ngồi hai bên thù tiếp. Rượu nửa chừng, mọi người đã ngà ngà say, Vũ xuyên hầu đặt chén rượu xuống bàn khanh khách cười:

- Hạ quan tài hèn chí mọn, được thánh thượng quá yêu giao cho binh quyền, tự lấy làm hổ thẹn lắm. Ngày nay trong nước giặc giã tạm yên, hạ quan đánh Đông dẹp Bắc đã nhiều tinh thần cũng có điều sút kém, muốn lui về vui thú điền viên, bạn cùng mai, hạc, không biết có nên chăng?

Nguyễn Kính là vây cánh của Dung, đứng giậy khom lưng nói:

- Chúng tôi thiểu nghĩ: nước ta kể từ khi Đức thái Tổ (tức Lê Lợi) khởi nghĩa ở Lam Sơn, trong 10 năm quét sạch quân Minh ra khỏi bờ cõi, lên ngôi vua rồi truyền đến Thái Tôn, Thánh Tôn đều là những bậc anh quân tài đức gồm đủ. Kịp đến khi vua Lê uy Mục lên ngôi, làm nhiều điều tàn ác, giết bà Tổ mẫu và các quan triều thần, nên bị Giảng tu Công thí đọat. Thế là điềm nước loạn. Giản tu Công làm vua vì sa sỉ quá nên dân chúng oán hận, rồi bị giết về tay Trịnh duy Sản, kinh thành cũng bị đốt phá tan tành. Đến khi vua Lê chiêu Tông kế nghiệp không biết dùng người hiền, để cho các quan hiềm thù đánh lẫn nhau, gây nên cuộc nội chiến kéo dài 5, 6 năm giời. Lúc đó, nếu vua Lê chiêu Tông không vời đại nhân về trao cho binh quyền thì sự rối loạn không biết bao giờ mới hết, mà dân gian khổ sở đến bậc nào. Ngày nay, đức Cung Hoàng mới lên ngôi được vài năm, việc triều chính còn lủng củng, bốn phương thảo khẩu vẫn chưa tan, trăm quan chẳng ai đủ tài kinh luân để cho Hoàng thượng tin cậy được, chỉ có Đại nhân mà thôi. Nếu Đại nhân cáo quan về nhà, triều đình mất một cột đá chống giời, Hoàng thượng thiếu người phù tá đắc lực, cái cơ nghiệp gây dựng một trăm năm nay có lẽ xụp đổ mất.

Mạc đăng Dung lại cười:

- Hạ quan sinh phải thời đại nhiễu nhương, cũng muốn ghé vai gánh vác non sông, để khỏi phụ lòng tin cậy của quân vương, dẫu có phải lấy da ngựa bọc thây, cũng không dám hé răng oán hận. Khốn nỗi nhiều người thấy hạ quan được thánh thượng sủng ái, đem lòng đố kỵ, thêu dệt lắm chuyện tức cười, và ngờ cho hạ quan manh tâm dòm ngó ngôi cao, Hạ quan e rằng nếu còn lưu luyến ở triều đường rồi một ngày kia, khi mà lòng yêu của quân vương đã nhạt, hạ quan nhỡ có điều lầm lỗi, lúc bấy giờ các quan xúm lại đàn hạch, thì dẫu có miệng cũng khó biện bạch được nửa lời, công lao hãn mã từ trước tới nay đều vứt đi cả. Âu là hạ quan bắt cnước cổ nhân lấy điều siêu nhiên cao cư làm chủ, tìm nơi gió mát trăng thanh để di dưỡng tính tình, không tha thiết đến cõi đời doanh hư tiêu trưởng này nữa

Lễ bộ thượng thư là Lê tuấn Mậu xưa nay vẫn ghét Dung lộng quyền, nhân cơ hội này cũng lên tiếng:

- Đại nhân ngời sáng tột bực, ơn mưa mốc của chín bệ hưởng thụ đã nhiều, tưởng nên lui về cố lý là phải. Đình thần dẫu vô tài nhưng cũng có thể giúp chúa thượng giữ gìn cơ nghiệp được vĩnh cửu.

Nguyễn Kinh quay lại chừng mắt nhìn Lê tuấn Mậu tác sắc nói:

- Mạc hầu trong chỉnh đốn lại việc triều chính, ngoài dẹp loạn Trịnh Tuy, trên Hoàng thượng mến yêu, dưới dân gian ca tụng, sự nghiệp lớn lao có thể ví với Tô hiến Thành thờ vua Cao Tôn được. Ngài còn ở triều đường, thì không những bốn phương xích tử được an cư lạc nghiệp, mà trăm quan cũng có người sáng suốt dìu dắt, dậy bảo. Cơ nghiệp nhà Lê được vững vàng một phần lớn là nhờ ở tài đức Mạc hầu. Lê thượng thư là người trong tôn thất mà không nhận xét rõ điều lợi, hại, lại a dua với kẻ tiểu nhân để bôi nhọ thanh danh của bậc công thần đệ nhất triều Lê, thật đáng trách lắm.

Bấy giờ các quan phần nhiều là đảng phái của Vũ xuyên hầu, nên nhao nhao lên phản đối Lê tuấn Mậu. Quan tham chính sứ Nguyễn duy Cường, vốn là bạn thân của Lê thượng thư, thấy thế sợ Mục đăng Dung giết mất Mậu vội lựa nhời dàn hòa:

- Lê thượng thư thấy Mạc hầu ngỏ ý muốn cáo quan, nên cũng chiều lòng giãi bầy một vài ý kiến đó thôi, chứ thực ra đối với Mạc hầu cũng chẳng có điều gì hiềm khích. Hiện nay trong nước còn rối ren, chúng ta là thần tử của nhà Lê, chớ vì đảng nọ, phái kia mà thù ghét, chia rẽ nhau, phải đồng tâm hiệp lực, giúp hoàng thượng trị quốc an dàn, mới xứng đáng là kẻ nho giả có khi tiết vậy.

Mạc đăng Dung nín lặng không nói gì. Các quan lại bắt đầu uống rượu vui vẻ. Bỗng nhiên Nguyễn Áng đứng dậy nói:

- Mạc hầu giúp chúa thượng chăn dắt muôn dân, gìn giữ bờ cõi, công lao có thể ví như ông Hoắc Quang thờ vua Chiêu Đế, ông Gia Cát Lượng thờ vua Hậu Chủ, danh tiếng chói lọi sử xanh, ân đức thấm nhuần dân chúng. Khắp nơi bá tính đều làm thơ xưng tụng công đức, chúng tôi sao lục được một bài xin đọc hầu các quan nghe.

Mọi người đều tán thành. Nguyễn Áng đọc:

Gặp vận triều Lê mạt,

Nước loạn lạc tứ tung.

Dân gian nheo nhóc khổ.

Trời sinh vị anh hùng.

Khắp nơi đều nức tiếng.

Bình Hà Mạc đăng Dung.

Thi đỗ Đô lực sĩ,

Được vời vào Hoàng cung.

Ra oai trừ nạn nước,

Thờ vua một lòng trung.

Tướng sĩ đều khâm phục,

Dân chúng cũng một lòng.

Ngôi cao đã sẵn có.

Tôn Mạc thị lên cùng…

Đảng phái họ Mạc reo ầm lên tán thưởng. Vương Phủ hướng về phía Đăng Dung ngồi, kính cẩn thưa.

- Mạc hầu tiếng tăm lừng lẫy một thời, thần dân đều mến phục, ý dân tức là ý trời, đại nhân nên thuận theo thiên mệnh lên ngôi cửu ngũ để yên lòng thiên hạ.

Những tiếng hoan hô ầm ĩ, làm cho mấy vị trung thần có mặt tại đó như Ngự sử Nguyễn văn Vận, Hàn Lâm hiệu lý Nguyễn thái Bạt, Lai bộ thượng thư Đàm thận Huy, Tham chính sứ Nguyễn duy Cường…hầm hầm tức giận, toan đứng giậy phản đối; nhưng khi họ nhìn thấy Đô ngự sử Vũ công Duệ vẫn ngồi im thì lại thôi chỉ đưa mắt thầm hỏi nhau.

Vũ công Duệ tay phe phẩy chiếc quạt một lúc rồi gật gù nói:

- Phải! bài thơ ấy hạ quan cũng có được nghe một lần, nhưng còn thiếu đoạn cuối.

Các quan nhao nhao lên nói:

- Xin quan trạng đọc nốt!

Vũ công Duệ vuốt râu đọc:

Một bọn người bội nghĩa

Giúp Mạc thị làm hung,

Toan mưu đường thoán nghịch

Nghĩ gì đến non sông?

Cõi Lam Sơn còn đó,

Sao chẳng giữ lòng trung?

Cam tâm phò gian tặc,

Đâu khí phách anh hùng?

Mọi người đều tức giận, quát mắng ầm ĩ toan xông vào làm dữ. Bọn Lê tuấn Mậu cùng đứng phắt cả giậy vén tay áo hầm hè... Mạc đăng Dung xưa nay vẫn quý trọng Vũ công Duệ muốn mua chuộc đã lâu, vội chạy lại can hai bên:

- Chúng ta hôm nay đều vui chén quá say, khỏi sao có điều thất thố. Các quan hãy bỏ hết lòng nghi kỵ, chớ khích bác nhau nữa, nhỡ đến tai Hoàng thượng thì có lỗi cả.

Bọn Lê tuấn Mậu bảo nhau bỏ ra về. Mạc đăng Dung không giữ lại, chỉ cười nhạt. Các quan cũng giải tán.

Nguyên Mạc đăng Dung là cháu bảy đời quan Trạng nguyên Mạc đỉnh Chi, quê ở làng Đông Cao, huyện Bình Hà, Hải dương, sau di cư sang ở làng Cổ Chai, (huyện Nghi Dương tỉnh Kiến An bây giờ), Đăng Dung nhà nghèo, làm nghề đánh cá để độ thân, nhưng có sức khỏe và can đảm vô cùng. Cạnh làng có một con sông, nước soáy thành vực thường có giống thuồng luồng làm hại người nên không ai dám qua lại. Một hôm dân mấy làng ven sông hợp nhau lại, bàn nhau tặng giải thưởng 100 quan tiền cho người nào trừ được thủy quái. Mạc đăng Dung túng liền nhận lời. Dân làng mừng rỡ làm rượu thết đãi. Dung về nhà tìm hai con dao thật sắc cởi hết quần áo, chỉ đóng một cái khố nâu, lấy hồng hoàng chu sa thoa khắp người, rồi nhẩy xuống sông lặn một hơi tới đáy, mở mắt nhìn thấy ở chàn đê có một cái hang rất rộng, đoán ngay là hang thuồng luồng định chui vào.

Vừa hay, một con vật to bằng thân cây cau dài bằng ba chiếc đòn gánh ở trong hang phóng vụt ra quấn chặt lấy mình chàng, mùi tanh hôi sặc sụa, rớt rãi nhầy nhụa kinh tởm. Chàng dơ cao hai tay, để cho thuồng luồng quấn, 4, 5 vòng từ ngực trở xuống, rồi mới luồn hai con dao vào hai bên mạng sườn cứa thật mạnh. Thuồng luồng bị đứt làm mười mấy khúc chết ngay, máu phun ra như suối, loang lổ cả mặt nước, Giết xong một con, chàng chui vào hang thì thấy ba con thuồng luồng nhỏ đang đùa rởn với nhau chàng dơ dao chém loạn xạ, giết được hai con còn một con theo giòng nước trốn đi mất. Sục sạo một lúc không thấy gì, chàng mới nhô lên khỏi mặt nước. Xác thuồng luồng nổi cả lên trông như những đốt tre bập bềnh trên làn sóng. Dân làng mừng rở đem kiệu ra đón chàng về, giết lợn mỗ gà thết đãi cẩn thận, tặng 100 quan tiền và thưởng thêm hai bộ quần áo. Từ đó, khúc sông hết giống thuồng luồng.

Đến năm sau, nhân dịp vua Lê uy Mục mở khoa thi kén người vũ dũng, Mạc đăng Dung vào kinh thi đậu Đô lực sĩ và làm đến chức Đô chỉ huy sứ. Tháng chạp năm Kỷ tỵ (1500). Vua Uy Mục bị người anh họ là Giản tu Công giết tự lập làm vua, tức Lê tương Dực, đặt niên hiệu là Hồng Thuận và phong cho Dung tước Vũ xuyên bá. Vua Tương Dực sa sỉ và dâm dật vô cùng; lại triệu người thợ là Vũ như Tô vào cung làm một cái điện 100 nóc, và xây cửu trùng đài để vui đùa với các cung nhân. Hồi ấy dân gian bị bắt ép đi làm phu trong mấy năm giời chết hại vô kể. Nhà vua lại sai đóng thuyền to, rồi kén những con gái đẹp chèo chơi ở Hồ Tây. Các quan can gián cũng không được. Những tay giỏi như Lương đắc Bằng, Nguyễn văn Lang, Lê Trung người thì chết già, người thì chán cảnh triều đình cáo quan về cư an một nơi. Trong nước giặc cườp nổi nên như ong, ở Đông ngàn có Ngô văn Tổng, Sơn tây có Trần Tuân, Hải dương có Trần Cao, quan quân phải đi đánh vất vả, mà không sao dẹp yên được. Vua Tương Dực thì chỉ suốt ngày đêm, vui vầy với cung nhân bỏ mặc công việc triều chính, khinh rẻ các quan, lại nghe lời dèm pha giết hại công thần. Một hôm nhà vua hợp các công khanh ở cửu trùng đài để ban yến, rồi sai các cung nhân mặc toàn siêm y bằng lụa, ra múa hát. Các quan đều che mặt không dám nhìn, nhà vua thì cứ tự nhiên vui cười chè chén. Bây giờ có nguyên quận công là Trịnh duy Sản tỏ vẻ không bằng lòng, quỳ xuống tâu:

- Bệ hạ là chủ muôn dân, nên lấy đức mà trị người, sao lại bầy những trò dâm dật để treo gương xấu cho các quan. Cúi xin bệ hạ cho các vũ nữ lui hết, để yên cho đình thần uống rượu hầu tiếp bệ hạ.

Vua Tương Dực đang lúc say rượu không phân phải trái, thấy Trịnh duy Sản làm mất nguồn hứng thú của mình, liền quát vũ sĩ lôi ra chém, các quan vội xúm nhau vào can. Nhà vua cũng nể Duy Sản là bậc nguyên huân, không nỡ gia hình, nhưng chót đã thi oai đành sai nọc đánh mấy chục roi đuổi ra khỏi cung. Trịnh duy Sản căm tức nuốt giận trở về.

Hôm sau, Lê quang Độ và Trình chi Sâm đến thăm, cầm tay Sản ứa nước mắt nói:

- Đại huynh thân là một vị quốc công, đứng đầu trăm quan, vì can vua mà bị nhục. Có lẽ rồi đây, các quan không ai dám hé răng nói nửa lời, mà triều đình thì đổ nát đến nơi rồi.

Duy Sản thở dài, Lê Quang Độ lên tiếng:

- Nếu không thoát khỏi miệng hùm nọc rắn e rằng cái chết cầm chắc trong tay.

Trình chi Sâm vội hỏi:

- Thoát đi đâu bây giờ?

- Ta bỏ phăng hôn quân đi, chiêu mộ ít binh sĩ cất cứ một phương chống lại nhà Lê. Nếu thiên hạ theo ta thì đại sự dễ như trở bàn tay.

Duy Sản buột miệng nói:

- Như thế không lợi. Sao bằng khởi sự ngay tại Kinh thành thì nắm chắc phần thắng.

Biết lỡ lời, Sản ngồi im. Hai người hiểu ý, khẳng khái đáp:

- Nếu đại huynh nhất quyết, thì chúng tôi xin giúp một tay.

Duy Sản cả mừng. Ba người thề xin giữ bí mật. Được ít lâu, nhân dịp có tên Phùng Chương làm loạn ở núi Tam Đảo, Trịnh duy Sản vờ đem binh đi dẹp, rồi thừa cơ quay lại đánh úp Kinh thành giết được vua Tương Dực. Bấy giờ, Nguyễn hoàng Dụ ở bến Bồ Đề được tin Sản đã giết vua rồi, liền đem quân về đốt phá Kinh Thành và bắt được Vũ như Tô đem chém. Trịnh duy Sản lập người con Cẩm giang Vương tên là Ỷ tức là cháu ba đời vua Thánh Tôn lên làm vua, hiệu Lê chiêu Tông. Nhân thấy bọn giặc Trần Cao ở Lạng Sơn, liền đem quân lên đánh, không may bị chết. Các quan triều thần như Trịnh Tuy, Nguyễn hoàng Dụ, Trần Châu, thì vì tranh cướp nhau địa vị, sinh ra hiềm thù, đánh lẫn nhau. Vua Chiêu Tông can không nổi, đành cho người gọi Mạc đăng Dung về, Nguyễn hoàng Dụ bỏ về Thanh hóa. Dung thấy quyền binh cả ở tay Trần Châu liền tâu với vua Chiêu Tông vu cho Châu có ý làm phản, sai giết đi; rồi lại thu dùng bộ tướng của Châu là Hoàng duy Nhạc, Nguyễn Áng, Nguyễn Kính làm vây cánh. Từ đó Đăng Dung uy quyền mỗi ngày một lớn, lũng đoạn cả Triều Đình.

Vua Chiêu Tông phong cho hắn tước Vũ xuyên hầu để lấy lòng nhưng trong bụng ghét lắm liền âm mưu với Trịnh Tuy định đánh đổ họ Mạc, nhưng việc không thành, phải chạy lên Sơn Tây. Khi Mạc đăng Dung biết vua xuất bôn rồi liền cùng với đình thần tôn Hoàng đệ Xuân lên làm vua tức Lê cung Hoàng. Trịnh Tuy mang Lê chiêu Tông về Thanh Hóa mưu sự khôi phục kinh thành, nhưng chẳng bao lâu bị họ Mạc đánh thua rồi chết. Vua Chiêu Tông bị bắt giết chết.

Dẹp xong bọn Trịnh Tuy, Mạc đăng Dung có công lớn, quyền thế hống hách, tự do ra vào trong cung cấm, đi lại dùng nghi vệ thiên tử. Các quan có ai phản đối đều bị giết. Đình thần thì đại đa số là những hạng hương nguyện xu thời, a-dua theo họ Mạc, lại xui Đăng Dung diệt trừ đảng phái nhà Lê, làm cho triều đình rối ren đổ nát, đi dần dần đến cảnh suy vong.