Trong thành phố, mà nay không còn nữa, có một cửa hiệu giày, nơi duy nhất bán giày Bata. Khi bạn đứng đó trên hè phố nhìn qua một lần gương bạn có thể nhìn thấy những chiếc giày đủ màu sắc, trắng, xanh, đen, và bạn đứng đó, tự chọn cho mình một đôi, nhưng bạn không bao giờ mua được, giày Bata là mơ ước của tuổi thơ của bạn, một lần nọ bạn đập vỡ tấm kính, nhảy vào bên trong, ăn cắp đúng một đôi giày vừa vặn chân mình và bạn mau chóng bỏ chạy trước khi người chủ có thể đuổi kịp hay bị cảnh sát bắt lại trên đường. Bạn ôm đôi giày ấy vào lòng, khi đã ngồi trên bờ sông, bèn tháo đôi dép cũ của bạn ra, nghiến răng vứt thật xa xuống nước, vì bạn không cần đến chúng nữa, và bạn mang đôi giày mới vào, đôi giày có cái đế giày trắng tinh, ngoài ra toàn một màu xanh sẫm, cái màu bạn ưa thích. Chúng vừa vặn chân bạn, và bạn bắt đầu chạy trên đường, mới đầu chạy từ từ về sau nhanh vọt lên, nhưng thật ra bạn chưa bao giờ đập vỡ cửa kính của ai, không phải vì bạn quá tử tế mà vì bạn không có đủ can đảm lúc lên mười một tuổi. Người chủ hiệu giày hoàn toàn im lặng từ đầu đến cuối, bạn không biết điều ấy, bạn đứng đó, phía sau chiếc cột đèn, trong không gian mờ tối, khi hiệu giày sắp đóng cửa, tưởng rằng không ai nhìn thấy mình, không biết rằng người đứng từ bên trong nhìn ra ngoài bao giờ cũng thấy rõ bạn đang làm gì, không những cái bóng của bạn cắt lên nền trời ra sao, mà khuôn mặt trầm tư của bạn, và cặp mắt háo hức của bạn, vả lại một thằng bé mười mấy tuổi đứng đó nhiều lần ngày này qua ngày khác, nhìn chăm chú những đôi giày, không mấy khó khăn để nhận ra. Không ai biết nó nghĩ gì nhưng ông chủ biết, một hôm ông mở lớn cửa gọi nó vào, thằng bé trở nên nhút nhát, chính thằng bé muốn đập vỡ cửa kính để ăn trộm một đôi giày, trở nên nhút nhát, khiến ông chủ phải ra tận ngoài đường lôi nó vào.

– Cháu muốn gì. Ông ta hỏi.

– Cháu muốn một đôi giày.

– Đôi nào?

Thằng bé dẫn ông ta tới kệ để giày, nó đưa tay sờ vào đôi giày yêu thích, người chủ im lặng một lát, bảo: cháu ngồi xuống, thằng bé ngồi xuống trên cái ghế gỗ nâu dài thấp, ông ta đưa đôi giày mà nó chọn, cháu mang thử, nó mang vào, hóa ra không vừa. Đôi giày mà nó chọn từ lâu, chật quá so với chân nó, nó thử thêm một đôi khác, rộng quá, hóa ra những đôi giày mà nó thích khi đứng từ bên ngoài nhìn vào đều không có kích thước của chân nó.

– Nếu cháu muốn, cỡ giày chân cháu phải một tháng nữa, hàng từ Sài Gòn mới về. Cháu sẽ quay lại, ông chủ bảo.

Nó gật đầu, mặt đỏ lên, người đàn ông hiểu ý:

– Cháu không có tiền phải không?

– Cháu có, nhưng ít thôi.

– Cháu có biết đôi giày giá bao nhiêu không?

Nó lắc đầu. Thay vì nói giá tiền, ông ta hỏi lại, cháu có bao nhiêu tiền?

Nó rút tất cả số tiền trong túi ra. Đây là những món tiền mẹ nó cho, dành để ăn trưa, hóa ra phải cần một số tiền nhiều gấp bốn năm lần như thế, thậm chí nhiều hơn nữa, người chủ ngẫm nghĩ, rồi bảo nó: ta đã có cách. Cháu hãy trở lại, độ ba tuần đến một tháng nữa, kích thước ấy mới về.

Thằng bé khi ra về còn dừng lại đứng ngắm một lần nữa cửa tiệm, cánh cửa sắt sơn xanh, chiếc quầy bằng kính, ánh nắng chiều chiếu xuyên qua từ cửa sổ, những cái ghế ngồi thấp để thử giày, người chủ đứng sau quầy hàng, và một người thiếu nữ hoàn toàn im lặng, có lẽ là người giúp việc hay con gái của ông ta, nó không biết, trên trường treo một bức tranh thiếu nữ mặc áo dài vàng tươi sáng, nhưng cặp mắt đen lớn buồn buồn nhìn xuống nó từ trên cao. Cô gái trong tiệm rất giống với bức tranh ấy, nhưng cũng có thể chỉ là tình cờ, vì cô gái trông gầy hơn so với trong tranh, tóc cũng dài hơn, có hơi khác một tí, cũng như đôi chân của nó coi bộ vừa nhưng thử vào thì không khít lắm với đôi giày. Lòng vui vẻ nó huýt sáo đi luôn một mạch không ngoái nhìn thêm lần nào nữa, nó cố sức để dành, thêm một tháng nữa, số tiền của nó sẽ tăng lên nhưng không đáng kể. Nhiều tháng sau, sáu hay bảy tháng, với thời gian, số tiền đã tăng lên nhiều lần, nó có thể mua một đôi giày vừa vặn mà không cần hồi hộp chờ đợi giải pháp của ông chủ hiệu giày, một người hiền lành, tử tế, ánh mắt thông minh. Nhưng nó không bao giờ có thể trở lại để mua đôi giày ấy nữa, vì sau một tháng, hay hai tháng, hay ba, hay sáu, làm sao nó nhớ được, người chủ hiệu giày không còn ở đó, không còn ai ở đó, không còn ai ở trong thành phố ấy, thành phố ấy đã biến mất. Thực ra trước khi thành phố biến mất, thằng bé ấy đã có lần quay trở lại đứng ngay trước cửa tiệm giày kia, cánh cửa sắt xanh bị ai tháo tung, những mảnh kính vương vãi trên sàn nhà, trên vỉa hè đường phố, những mảnh sơn vỡ, gương vỡ, những mảnh nắng vỡ, rải rác khắp nơi. Dấu đạm lỗ chỗ trên tường. Nó đứng đó đăm đăm nhìn những chiếc giày Bata, cái còn trên kệ, cái rơi xuống đất, không thành cặp, dõi mắt đi tìm đôi giày của mình. Đôi giày của nó, bây giờ nó có thể bước vào mà không cần phải đập vỡ một lần kính nào, nó đứng đó, dụi mắt nhiều lần, không phải vì cay mắt, nhưng không vào, rồi bỏ đi, cố ghi nhớ hình ảnh ấy cho suốt cuộc đời mình, khuôn mặt người chủ tiệm, bức tranh treo trên tường vẽ thiếu nữ áo vàng tóc xõa, cặp mắt đen láy bị đạn bắn loang lổ, cô gái đứng ở sau quầy kia, có mái tóc dài hơn cả trong tranh, cố ghi nhớ hình ảnh của đôi giày mùa hè chạy bộ kêu siết trên đường phố, kêu ken két, vì những đôi giày mới khi bạn mới mang vào chân, chúng thường kêu lên một cách hí hửng như vậy, như cuộc đời trước khi biến mất.

Nguyễn Đức Tùng