Tô Hoài tên thật là Nguyễn Sen, sinh ngày 27-9-1920 tại Nghĩa Đô, Từ Liêm, Hà Nội. Nguyên quán: thị trấn Kim Bài, huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây.

.

Trước năm 1945, Tô Hoài tốt nghiệp bậc tiểu học rồi sau đó ông tự học. Ông tham gia cách mạng từ năm 1937 và hoạt động trong Hội ái hữu Công nhân, Hội Văn hóa Cứu quốc. Ông bắt đầu viết truyện ngắn và đăng trên Hà Nội tân văn vào khoảng những năm 1940. Trong cuộc đời hoạt động văn chương của mình, Tô Hoài có một khối lượng tác phẩm khá lớn (150 tác phẩm), trong đó quá nửa ông viết dành cho thiếu nhi. Tác phẩm truyện dài Dế mèn phiêu lưu ký, được xuất bản vào năm 1941, đã trở nên rất đỗi quen thuộc với lứa tuổi thiếu nhi khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Thế nhưng, tác phẩm đánh dấu sự trưởng thành của ông trên văn đàn lại là tập tiểu thuyết Quê người, được xuất bản vào năm 1942.

Từ năm 1945 đến năm 1957, Tô Hoài làm phóng viên báo Cứu quốc cơ quan của Tổng bộ Việt Minh; rồi giữ chức vụ Chủ nhiệm báo Cứu quốc Việt Bắc. Trong thời gian này, ông cho xuất bản truyện ngắn Núi cứu quốc vào năm 1948; tiểu thuyết Truyện Tây Bắc được nhận Giải nhất Hội Nhà văn vào năm 1956; tiểu thuyết Mười năm vào năm 1957. Từ năm 1957 - 1958, ông trở thành Hội viên và giữ chức: Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam. Từ năm 1958 - 1980, ông giữ chức vụ Phó Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam. Ông cho xuất bản tiểu thuyết Xuống làng vào năm 1960; tập truyện ngắn Vỡ tỉnh vào năm 1961; tập truyện ngắn Tào lường vào năm 1962; tiểu thuyết Họ Giàng ở Phìn Sa

vào năm 1963; hồi ký Tự truyện vào năm 1965; tiểu thuyết Miền Tây vào năm 1967 - tác phẩm này được nhận Giải thưởng của Hội Nhà văn Á Phi vào năm 1970; kịch bản phim Vợ chồng A Phủ vào năm 1969; tiểu thuyết Quê nhà được nhận Giải A Giải thưởng Hội Văn nghệ Hà Nội vào năm 1970; tiểu thuyết Tuổi trẻ Hoàng Văn Thụ vào năm 1983.

Từ năm 1986 đến 1996, Tô Hoài giữ chức vụ Chủ tịch Hội Văn nghệ Hà Nội, quãng thời gian đó ông cho xuất bản hồi ký Cát bụi chân ai vào năm 1991; Tuyển tập Tô Hoài (3 tập) vào năm 1993; Tuyển tập truyện ngắn Tô Hoài (3 tập), Tuyển tập truyện ngắn viết cho thiếu nhi (2 tập) vào năm 1994. Sau năm 1996, ông cho xuất bản hồi ký Chiều chiều vào năm 1997; hồi ký Chuyện cũ Hà Nội được nhận Giải Thăng Long của Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội vào năm 1998.

Năm 1996, ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật cho các tác phẩm: Xóm giếng, Nhà nghèo, O chuột, Dế mèn phiêu lưu ký, Núi Cứu quốc,

Truyện Tây Bắc, Mười năm, Xuống làng, Vỡ tỉnh, Tào lường, Họ Giàng ở Phìn Sa, Miền Tây, Vợ chồng A Phủ, Tuổi trẻ Hoàng Văn Thụ

TÁC PHẨM CHÍNH KÝ

. 1981 -Tự truyện............................... NXB Văn học

. 1986 - Chuyện cũ Hà Nội................. NXB Hà Nội

. 1993 - Cát bụi chân ai...................... NXB Hội Nhà văn

TẬP TRUYỆN NGẮN

. 1942 - Nhà nghèo............................. NXB Ngày mới

. 1943 - O chuột.................................. NXB Tân Dân

. 1949 - Núi Cứu quốc........................ NXB Cứu quốc

. 1955 - Truyện Tây Bắc..................... NXB Văn nghệ

. 1955 - Tào Lường............................. NXB Văn nghệ

. 1962 - Vỡ tỉnh................................... NXB Văn học

. Người ven thành............................... NXB Văn học

TRUYỆN DÀI

. 1941 - Quê người.............................. NXB Tân Dân

. 1943 - Giăng thề.............................. NXB Tân Dân

. 1943 - Xóm Giếng............................ NXB Bách Việt

. 1957 - Mười năm.............................. NXB Hội Nhà văn

. Miền Tây........................................ NXB Văn học

. Tuổi trẻ Hoàng Văn Thụ................. NXB Thanh Niên

. Đảo hoang...................................... NXB Kim Đồng

KỊCH BẢN PHIM

. Vợ chồng A Phủ............................... NXB Văn học

. Mường Giơn...................................... Tạp chí Văn nghệ Quân đội

. Kim Đồng......................................... NXB Kim Đồng

. Ông Gióng........................................ NXB Văn hóa

TRUYỆN CHO THIẾU NHI

. 1941 - Dế mèn phiêu lưu ký............. NXB Tân Dân

. 1985 - Trê và Cóc............................. NXB Kim Đồng

. 1985 - Ông trạng Chuối.......:.:.......... NXB Hà Nội

TUYỂN TẬP

. 1993 - Tuyển tập Tô Hoài (3 tập)..... NXB Văn học

. Tuyển tập truyện ngắn Tô Hoài (3 tập)

. 1994 - Tuyển tập truyện ngắn viết cho thiếu nhi (2 tập)

Cố đạo F. M. Savina viết năm 1930:

… Người Mèo nổi dậy liên tiếp ở Bắc Quang, Hà Giang, Bảo Hà, Phong Thổ và ở Lào (1918 - 1921).

Tôi đã theo những cuộc hành binh trấn áp trong hai năm, với nhiệm vụ đặc biệt do phủ Toàn quyền Đông Dương trao cho.

Công việc của tôi lúc ấy, nói một cách không chính thức, tôi đã hoàn thành như tôi mong muốn và như Nhà nước yêu cầu bởi vì tôi có hoàn cảnh thường đi lại được với bọn phiến loạn.

…

Một toán hơn hai mươi người Mèo, có sung, đương giữa trưa, từ trên núi kéo xuống thị xã Xiêng Khoảng.

Hai người đàn bà đi đầu.

Ai cũng tưởng đấy là một bọn phiến loạn ra hàng. Nhưng, hai người đàn bà cứ vừa đi vừa hát, còn đàn ông trong bọn thì không chịu bỏ súng.

Sau phải tìm cách cho uống rượu say mới tước được võ khí của họ.

Ấy là vì đương lan truyền tin đồn khắp các núi là có một người đứng đầu dân tộc Mèo, tức là một ông vua Mèo, từ phía bắc xuống Xiêng Khoảng, cho nên họ đi tìm rước về. Người đứng đầu dân tộc Mèo từ phía bắc xuống, ông vua Mèo ấy, chẳng phải ai khác là kẻ đương viết những dòng này. Tôi được tiếng đồn là một ông vua Mèo.

Trong sự bí mật kỳ lạ ấy, điều bổ ích thứ nhất là nhờ thế, chúng tôi đã thu được một số súng của bọn phiến loạn.

…

Ở Vân Nam, nhiều người Mèo theo đạo Giatô nói thành thạo tiếng Lô Lô, tiếng Trung Quốc, tiếng Pháp và cả tiếng Latin. Tôi rất muốn những việc ta đã làm ở Vân Nam, ta cũng sẽ làm ở xứ Bắc Kỳ.

…

… Bởi vì, nói tóm một câu, muốn ghép đạo lý của người Mèo vào với chúng ta, cần phải thay đổi và thêm bớt tín ngưỡng của họ, làm sao cho tín ngưỡng ấy cùng bắt nguồn một gốc tôn giáo^[1].

Dân tộc Mèo ở đông đúc trên những dải núi cao trong lục địa châu Á. Từ Quý Châu và Vân Nam trên Trung Quốc đổ xuống phương Nam, đến khu tự trị Việt Bắc và khu tự trị Tây Bắc nước ta rồi qua nửa nước Lào, vắt sang phía bắc nước Miến Điện.

Bọn đế quốc có nhiều âm mưu xảo quyệt, dai dẳng ở những vùng ấy.

*

Bây giờ, đã trên bốn mươi năm sau những cuộc khởi nghĩa 1918 - 1921 của dân tộc Mèo ở Việt Bắc, ở Tây Bắc nước ta và ở Lào.

Vẫn chưa cạn âm mưu của đế quốc.

1958, ngày 3 tháng 6, một tin của hãng thông tấn AFP từ Lào điện đi thế giới:

Viên Chăn 3-6-1958 - Có tin một cố đạo Giatô mất tích từ hôm 25-4.

Đức cha Etienne Loosdreght. giám mục địa phận Viên Chăn đã đáp máy bay đi Luang Prabang để xem xét việc xảy ra.

Cố đạo này tên là Matio Borzaga. Ông mất tích khi qua làng Kiou Katcham cách Luang Prabang hơn hai trăm kilômét rồi đi thăm một thị trấn biên giới Lào - Việt Nam phải mất ba ngày ngựa.

Có một học sinh tiểu chủng viện người dân tộc Mèo đi theo ông. Các đấng bề trên sợ rằng ông ta đã bị bắt hoặc bị giết.

1965, một phóng sự của một phóng viên báo Mỹ viết về những hoạt động của lực lượng đặc biệt Mỹ ở Lào:

Trong con mắt cơ quan tình báo CIA của Mỹ đương chỉ huy những hoạt động của các lực lượng đặc biệt Mỹ ở Lào, thì người Mèo có thể đương đầu được với Pathét Lào.

…Giữa tháng 6 năm 1963, quan tư Arklin thuộc lực lượng đặc biệt Mỹ, đã đi máy bay từ bắc Thái Lan đáp xuống một vùng núi người Mèo ở trên biên giới Thượng Lào, mang theo một điện đài mạnh và nhiều súng đạn. Đó là lần thứ ba quan tư Arklin đến khu căn cứ bí mật ấy, lần này đến để tổ chức lại và phát súng cho dân chúng, nên ông ta đã ở lại đấy lâu^[2].

*

Vẫn chưa hết.

Một tờ báo Mỹ khác xác nhận đế quốc Mỹ hoàn toàn vi phạm các hiệp định Giơnevơ về Việt Nam và về Lào:

…Sau khi chiến tranh Đông Dương kết thúc 1954, các đội “sao trắng” thuộc lực lượng đặc biệt của Mỹ bắt đầu tiếp tế và tổ chức quân du kích cho người Mèo chống cộng sản, như Pháp đã làm trước kia.

(Thời báo Nữu Ước 8-1-1967)

Âm mưu của đế quốc Mỹ thật đã trắng trợn, lại vô cùng xảo quyệt dai dẳng.

Nhưng chủ nghĩa xã hội với tinh thần đoàn kết yêu nước của tất cả các dân tộc anh em, ta đã quật ngã chúng.

T.H